อาลยวิชญานในพุทธปรัชญานิการโยคาจาร

Abstract

สืบเนื่องจากแนวคิดหลักของสำนักโยคาจารที่ยอมรับการมีอยู่ของจิต (อาลยะ) เพียงอย่างเดียว ทำให้เกิดข้อสงสัยว่าการยอมรับความจริงเรื่องจิตนี้มีลักษณะเป็นเอกนิยมในแบบเดียวกับพรหมันของศาสนาฮินดูหรือไม่ ถึงแม้ว่า อาลยะมีลักษณะเป็นขณะเกิดดับต่อเนื่อง แต่อาลยะในแต่ละบุคคลก็แตกต่างกันไป เราสามารถแยกวิเคราะห์อาลยะออกมาเป็นสองส่วนกว้างๆ ได้คือ อาลยะในด้านที่แปดเปื้อนซึ่งเป็นจิตของปุถุชนทั่วไป กับอาลยะในด้านที่บริสุทธิ์ ซึ่งเป็นจิตของพระอริยบุคคล และนับรวมจิตของปุถุชนในเวลาที่ไม่รู้สึกตัวเช่น เวลาหลับ เป็นต้น อาลยะในด้านที่แปดเปื้อนประกอบด้วยอาสวพีชะ (วิบากวาสนา) ที่คอยชักนำให้เกิดความหลงผิด แต่อาลยะในด้านที่บริสุทธิ์ประกอบด้วย อนาสวพีชะ (นิษยันทวาสนา)ที่ไม่ก่อให้เกิดกรรมทั้งจาก ความคิด วาจา และการกระทำ เมื่อชัดเจนในประเด็นเรื่อง อาลยะ ปัญหาสำคัญที่ต้องพิจารณาต่อไปก็คือ จะวิเคราะห์ความมีอยู่ของอาลยะอย่างไรในที่นี้การศึกษาประวัติศาสตร์ของศาสนาพุทธ และศาสนาพราหมณ์ในช่วงเวลานั้นจะช่วยให้มองเห็นพัฒนาการก้าวสำคัญของสำนักโยคาจาร อีกทั้งเป็นนัยยะสำคัญยิ่งต่อภาพรวมของวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ ซึ่งผลของการวิจัยได้ข้อสรุปว่า สำนักโยคาจารยอมรับความมีอยู่ของอาลยะในลักษณะที่เป็น ขณะ อันประกอบด้วยเอกลักษณ์ของการมีอยู่สามประการคือ สมรรถนะ ความเปลี่ยนแปลง และการมีอยู่เป็นเอกเทศ ด้วยคุณลักษณะทั้งสามนี้ ทำให้ความมีอยู่ของจิตในสำนักโยคาจารไม่อยู่ในเกณฑ์ของเอกนิยมไม่ใช่ภาวะสมบูรณ์ที่เที่ยงแท้ถาวร หากแต่จิตอยู่ในสภาพเป็นอนัตตา ซึ่งเป็นคำสอนเฉพาะของศาสนาพุทธ จากข้อสรุปข้างต้น ทำให้สามารถยืนยันได้ว่า คำสอนของพุทธสำนักโยคาจารสามารถรักษาเอกลักษณ์ของความเป็นพุทธไว้ได้ โดยไม่ตกอยู่ภายใต้อิทธิพลทางความคิดของพราหมณ์ในสมัยอุปนิษัท อาจกล่าวได้ว่า ข้อโจมตีในเรื่อง ความมีอยู่อย่างเที่ยงแท้ถาวร (สัสสตวาท) ของจิตในโยคาจารขาดน้ำหนักเพียงพอ