นโยบายของรัฐกับการแก้ไขปัญหากลุ่มผลประโยชน์ : ศึกษากรณีสมัชชาคนจน

Abstract

วิทยานิพนธ์นี้ ศึกษาระบบการกำหนดนโยบายเกี่ยวกับป่าไม้และที่ดินของรัฐบาลโดยนำมติคณะรัฐมนตรี ที่เป็นผลจากการเจรจาต่อรองของสมัชชาคนจนกับรัฐบาลนายบรรหาร ศิลปอาชา และรัฐบาล พลเอก ชวลิต ยงใจยุทธ ระหว่างปี พ.ศ.2539-2540 มาเป็นกรณีศึกษา เพื่อวิเคราะห์ว่า กรณีที่ตัวแทนของรัฐบาลเจรจาต่อรองกับกลุ่มผลประโยชน์ กดดันในฐานะเสมอภาคเท่าเทียมกัน หรือกรณีที่รัฐบาลให้ภาคประชาชนมีส่วนร่วมในการกำหนดนโยบายในการแก้ปัญหาของกลุ่มตนอย่างเต็มที่ ผลแห่งนโยบายที่ได้จะมีลักษณะอย่างไร แตกต่างจากนโยบายที่กำหนดในระบบปกติหรือไม่ รวมทั้งเมื่อนำไปปฏิบัติจะสามารถบรรลุเป้าหมายและบังเกิดผลจริงจังได้เพียงใด โดยใช้ทฤษฎีกลุ่มผลประโยชน์และ ทฤษฎีการนำนโยบายไปปฏิบัติเป็นกรอบในการวิเคราะห์ ผลการศึกษาโดยสรุปพบว่า การกดดันเรียกร้องให้มีการเจรจาโดยเสมอภาคเท่าเทียมกันระหว่างตัวแทน ภาครัฐบาลและตัวแทนสมัชชาคนจนไม่สามารถจะได้ข้อสรุปที่มีความสมบูรณ์ในสาระ เงื่อนไข และวิธีปฏิบัติที่จะนำไปใช้ปฏิบัติงานอย่างราบรื่นได้ เนื่องจากพื้นฐานความเข้าใจในประเด็นข้อเท็จจริง ของปัญหาในพื้นที่ รวมทั้งปัญหากฎ ระเบียบ และวิธีปฏิบัติที่เกี่ยวข้องของราชการแตกต่างกันระหว่างตัวแทนภาครัฐบาล และตัวแทนสมัชชาคนจน ดังนั้น แม้จะมีข้อตกลง มีคณะกรรมการประสานงานคอยเร่งรัดแก้ปัญหา แต่การดำเนินงานก็ประสบปัญหาอุปสรรคต่าง ๆ อยู่เสมอ ทั้งในระดับพื้นที่และระดับส่วนกลาง ข้อเสนอแนะที่ได้จากการศึกษาคือ การกำหนดนโยบายร่วมกันของกลุ่มผลประโยชน์และตัวแทนภาครัฐ ในระบบการเจรจาต่อรอง จำเป็นต้องได้รับความร่วมมือ และเต็มใจอย่างเต็มที่จากทั้ง 3 ฝ่าย คือ นักการเมือง ข้าราชการประจำและผู้แทนองค์กรประชาชนในการร่วมกันคิดร่วมกันแก้ไขปัญหาในระดับ พหุภาคี และปฏิบัติการในแนวทางของประชาสังคม (civil society) รวมทั้งต้องมีระบบข้อมูลและการประสานงานที่สมบูรณ์ทั้งในระดับส่วนกลาง ส่วนภูมิภาค และท้องที่ปัญหา สำหรับการแก้ปัญหาในระยะยาวนั้น จำเป็นที่จะต้องปฏิรูประบบราชการ การกระจายอำนาจ และการปรับทัศนคติทั้งฝ่ายประชาชน และภาคราชการให้ยึดหลักการมีส่วนร่วมอย่างเสมอเท่าเทียมกันของทุกฝ่ายอันเป็นพื้นฐานสำหรับการสร้างระบบการทำงานร่วมกันที่ราบรื่นในอนาคต