การคุ้มครองสิทธิในแบบผลิตภัณฑ์

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงรูปแบบของการให้ความคุ้มครองสิทธิในแบบผลิตภัณฑ์ เนื่องจากมีความแตกต่างกันของกฎหมายที่ให้ความคุ้มครองแก่แบบผลิตภัณฑ์ในแต่ละประเทศ โดยอาจได้รับความคุ้มครองโดยกฎหมายสิทธิบัตร (patent law) กฎหมายว่าด้วยแบบผลิตภัณฑ์ (design law) หรือกฎหมายลิขสิทธิ์ (copyright law) ก็ได้ ในประเทศไทยนั้นยังไม่มีความชัดเจนในเรื่องรูปแบบของการให้ความคุ้มครองแก่แบบผลิตภัณฑ์แต่อย่างใด จากการศึกษาพบว่าปัญหาในการให้ความคุ้มครองสิทธิในแบบผลิตภัณฑ์ ก็คือ แบบผลิตภัณฑ์อาจได้รับความคุ้มครองซํ้าซ้อนทั้งจากกฎหมายเกี่ยวกับแบบผลิตภัณฑ์ (กล่าวคือกฎหมายสิทธิบัตรหรือกฎหมายว่าด้วยแบบผลิตภัณฑ์) และจากกฎหมายลิขสิทธิ์ในฐานะงานศิลปกรรมได้อีกด้วย ซึ่งเป็นผลให้แบบผลิตภัณฑ์นั้นได้รับความคุ้มครองมากเกินไป อันขัดขวางต่อวัตถุประสงค์ของกฎหมายเกี่ยวกับแบบผลิตภัณฑ์ ที่มุ่งคุ้มครองแบบผลิตภัณฑ์ในระยะเวลาพอสมควรเพื่อประโยชน์ของผู้บริโภค ปัญหาอีกประการหนึ่งก็คือแบบผลิตภัณฑ์ที่มุ่งต่อการทำงาน (functional design) อาจจะไม่ได้รับ ความคุ้มครองเลยหากไม่มีต้นร่างอันมีลักษณะเป็นงานศิลปกรรมตามกฎหมายลิขสิทธิ์ ในต่างประเทศมีวิวัฒนาการในการแก้ปัญหาเหล่านี้ออกเป็นสองแนวทาง คือ แนวทางที่จำกัดไม่ให้แบบผลิตภัณฑ์ได้รับความคุ้มครองโดยลิขสิทธิ์เลย กับแนวทางที่ยอมรับว่าแบบผลิตภัณฑ์อาจได้รับความคุ้มครองโดยลิขสิทธิ์ได้ แต่กำหนดข้อจำกัดในการให้ความคุ้มครองตามกฎหมายลิขสิทธิ์ให้มากที่สุด ซึ่งแนวทางที่สองนี้เป็นแนวทางที่ยอมรับกันทั่วไป หากแต่มีหลักการแตกต่างกันในแต่ละประเทศ วิทยานิพนธ์นี้เสนอให้มีการปรับปรุงและพัฒนาหลักเกณฑ์ในการคุ้มครองสิทธิในแบบผลิตภัณฑ์ตามกฎหมายไทยให้มีความชัดเจนและเหมาะสมยิ่งขึ้น โดยการกำหนดให้ต้นร่างความคิดในการออกแบบผลิตภัณฑ์ไม่ได้รับความคุ้มครองตามกฎหมายลิขสิทธิ์ และหากเป็นกรณีที่นำงานศิลปกรรมมาประยุกต์ใช้เป็นแบบผลิตภัณฑ์ก็ให้ลดอายุการคุ้มครองลิขสิทธิ์ในงานศิลปกรรมนั้นลงเพื่อขจัดปัญหาการให้ความคุ้มครองซ้ำซ้อน รวมทั้งเสนอให้ป้องกันการผูกขาดตลาดอะไหล่ของแบบผลิตภัณฑ์ โดยนำหลักการไม่ให้ความคุ้มครองแก่อะไหล่ที่มีลักษณะเป็นส่วนเชื่อมต่อกันกับแบบผลิตภัณฑ์อื่น (must-fit) หรือมีลักษณะ เป็นส่วนหนึ่งของแบบผลิตภัณฑ์ (must-match) มาใช้ ตลอดจนกำหนดให้มีสัญญาอนุญาตให้ใช้สิทธิเชิงบังคับ (compulsory license) และ license of right เพื่อคุ้มครองประโยชน์ของผู้บริโภค นอกจากนี้ยังเสนอให้มีการกำหนดสิทธิในแบบผลิตภัณฑ์ประเภทใหม่ขึ้นคือ สิทธิในแบบผลิตภัณฑ์ที่ไม่ได้จดทะเบียน (unregistered design right) เพื่อให้ความคุ้มดรองแก่แบบผลิตภัณฑ์ที่ไม่อาจขอรับสิทธิบัตรการออกแบบผลิตภัณฑ์ใด้