ตำนานพระศรีอาริย์ในสังคมไทย : การสร้างสรรค์และบทบาท

Abstract

ศึกษาตำนานพระศรีอาริย์ในสังคมไทยทั้งในแง่การสร้างสรรค์และบทบาท ผู้วิจัยได้รวบรวมตำนานพระศรีอาริย์ในทุกภูมิภาคของสังคมไทย ทั้งที่เป็นข้อมูลลายลักษณ์และข้อมูลมุขปาฐะจำนวน 149 เรื่อง ผู้วิจัยได้จำแนกตำนานพระศรีอาริย์ในสังคมไทยออกตามเนื้อหาของตำนานเนื้อหาตำนานพระศรีอาริย์ได้ 8 กลุ่ม ได้แก่ 1) กลุ่มเรื่องประวัติพระพุทธเจ้า 2) กลุ่มเรื่องพระมาลัย 3) กลุ่มเรื่องพญากาเผือก 4) กลุ่มเรื่องบุพกรรมของพระศรีอาริย์ 5) กลุ่มเรื่องพระศรีอาริย์เป็นพระเกจิชื่อดัง 6) กลุ่มเรื่องพระโคดมพระศรีอาริย์เสี่ยงทายดอกบัว 7) กลุ่มเรื่องพระยาธรรมิกราช 8) กลุ่มเรื่องคำพยากรณ์ ผู้วิจัยได้จำแนกและวิเคราะห์วิธีการสร้างสรรค์ตำนานพระศรีอาริย์ ออกเป็น 2 ลักษณะคือ ตำนานที่สร้างสรรค์โดยการปรับเปลี่ยนเนื้อหาจากคัมภีร์พุทธศาสนา ซึ่งมีการเพิ่มเติมเนื้อหาใน 3 แบบ ได้แก่ เพิ่มการอธิบายความสัมพันธ์ระหว่างพระอดีตพุทธเจ้าและพระโคตมพุทธเจ้ากับพระศรีอาริย์ ผ่านแนวคิดเรื่องกรรม เพิ่มการอธิบายรายละเอียดของพระศรีอาริย์ในอดีตชาติ เพิ่มรายละเอียดเพิ่มเติมเกี่ยวกับยุคสมัยที่พระศรีอาริย์มาเกิดเป็นพระพุทธเจ้า ในขณะที่ ตำนานที่สร้างสรรค์ขึ้นใหม่ในสังคมไทยที่ไม่ปรากฏในคัมภีร์พุทธศาสนา มีการสร้างสรรค์ใหม่ 4 แบบ ได้แก่ การสร้างเรื่องใหม่โดยการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ระหว่างพระโคตมพุทธเจ้ากับพระศรีอาริย์ การสร้างเรื่องใหม่โดยการสร้างอดีตชาติเพิ่มผนวกเข้ากับโครงสร้างชีวิตเดิม การสร้างเรื่องใหม่โดยการจินตนาการสภาพสังคมในยุครอยต่อระหว่างศาสนาของพระพุทธเจ้าทั้งสองพระองค์ รวมถึงการสร้างเรื่องใหม่โดยการเชื่อมโยงกับท้องถิ่น ซึ่งจากการวิเคราะห์การสร้างสรรค์ตำนานพระศรีอาริย์ข้างต้น ทำให้พบว่าเมื่อนำตำนานพระศรีอาริย์ทั้งหมด มาจัดเรียงตามลำดับระยะเวลาตั้งแต่ชาติก่อนพุทธกาลจนถึงเกิดเป็นพระพุทธเจ้าศรีอาริย์ ทำให้ได้โครงสร้างชีวิตของพระศรีอาริย์ที่สมบูรณ์ ซึ่งช่วงชีวิตที่ปรากฏในโครงสร้างถูกนำมาใช้ประโยชน์ในแง่มุมต่างๆ โดยกลุ่มคนหลากหลายสถานภาพ ในการวิเคราะห์บทบาทของตำนานพระศรีอาริย์ในสังคมไทย ผู้วิจัยพบว่าตำนานพระศรีอาริย์มีบทบาทสำคัญในฐานะตำนานศาสนา ในการสร้างระบบความเชื่อเรื่องพระอนาคตพุทธเจ้าและโลกอุดมคติ เป็นกลไกตอบสนองความปรารถนาทางใจแก่พุทธศาสนิกชน สร้างมาตรฐานทางศีลธรรม และสร้างคำอธิบายเรื่องที่มาของพิธีกรรมทางศาสนา มีบทบาทในทางการเมืองในการการสร้างคำอธิบายสถานภาพ และความชอบธรรมทางการเมือง และสร้างกฎเกณฑ์และแนวทางปฏิบัติให้แก่สมาชิกในสังคม รวมถึงบทบาทในการสร้างสรรค์งานศิลปกรรม ทั้งทางด้านประติมากรรม จิตรกรรม และคีตกรรม ทั้งหมดนี้ได้สะท้อนให้เห็นความแพร่หลาย และบทบาทของตำนานพระศรีอาริย์ในหลากหลายมิติในสังคมไทย