ระบบขนส่งมวลชนแบบ "ต้องการ-สนองตอบ" สำหรับเคหะชุมชน

Abstract

งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาถึงระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” สำหรับเคหะชุมชน โดยมีจุดประสงค์เพื่อศึกษาระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” (Demand-Responsive Transit System) ซึ่งได้เคยกระทำมาแล้วในต่างประเทศ รวมถึงศึกษาสมมุติฐานและความเหมาะสมเพื่อจะได้นำมาดัดแปลงใช้กับระบบในประเทศไทย โดยพื้นที่ที่ทำการศึกษาจะศึกษาเฉพาะเคหะชุมชนในกรุงเทพมหานคร ซึ่งสามารถวัดคุณลักษณะด้านเศรษฐกิจและสังคมของผู้อยู่อาศัยได้จำนวน 5 เคหะชุมชน ด้วยวิธีการสุ่มตัวอย่างแบบธรรมดา (Simple Random Sampling) เคหะชุมชนทั้ง 5 แห่งที่ทำการศึกษาคือ หมู่บ้านเสนานิเวศน์ หมู่บ้านเสรี หมู่บ้านเมืองทองนิเวศน์ 2 หมู่บ้านผาสุกนิเวศน์และหมู่บ้านสัมมากร การศึกษาได้ใช้วิธีการสำรวจเก็บข้อมูลที่บ้าน (Home Interview Survey) ได้ข้อมูลทั้งสิ้น 497 ชุด (จำนวนบ้าน 497 หน่วย) จากจำนวนบ้านทั้งหมด 6832 หน่วย ซึ่งเป็นจำนวนร้อยละ 7.3 ของจำนวนบ้านทั้งหมด ผลของการศึกษาแบ่งแยกออกได้ดังนี้คือ (1) พฤติกรรมของผู้อยู่อาศัยในเคหะชุมชนเกี่ยวกับการเดินทางและความต้องการของการเดินทาง พบว่า จำนวนผู้เดินทางออกจากบ้านแยกตามจุดประสงค์ของการเดินทางได้ดังนี้ ทำงาน การศึกษา ธุรกิจส่วนตัว อื่น ๆ มีปริมาณเท่ากับร้อยละ 48.0, 44.9, 2.2 และ 4.9 ของจำนวนผู้เดินทางออกจากบ้านทั้งหมดตามลำดับ ครอบครัวที่ใช้รถยนต์ส่วนตัวมีถึงร้อยละ 75.9 ของจำนวนบ้านที่ทำการสำรวจ ใช้รถโดยสารประจำทางเพียงร้อยละ 24.1 ของจำนวนบ้านที่ทำการสำรวจ สถานที่ไปกลับอันเป็นจุดหมายหลายทางของผู้เดินทางออกจากบ้านส่วนใหญ่เป็นที่เดิมไม่เปลี่ยนแปลง (2) คุณลักษณะทางด้านเศรษฐกิจและสังคมของแต่ละครอบครัว พบว่า จำนวนคนในครอบครัวโดยเฉลี่ย 5.3 คน/ครอบครัวและ 5.0 คน/ครอบครัว (เมื่อไม่รวมเด็กที่อายุต่ำกว่า 5 ปีที่ไม่ไปโรงเรียน) จำนวนรถยนต์ส่วนตัวในครอบครัวโดยเฉลี่ยมี 1.1 คัน/ครอบครัว รายได้ของครอบครัวโดยเฉลี่ย 15,110 บาท/ครอบครัว/เดือน จำนวนผู้มีใบอนุญาตขับขี่รถยนต์ ส่วนบุคคลเฉลี่ย 1.9 คน/ครอบครัว จำนวนครอบครัวที่มีโทรศัพท์คิดเป็นร้อยละ 56.1 ของจำนวนบ้านที่ทำการสำรวจ จำนวนผู้ทำงานโดยเฉลี่ย 2.4 คน/ครอบครัว (3) ค่านิยมของครอบครัวในเคหะชุมชนที่มีต่อระดับของการบริการในระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” พบว่า ค่านิยมของครอบครัวในเคหะชุมชนที่มีผลต่อระดับของการบริการในระบบเรียงจากมากไปน้อย คือ ความสะดวกสบายในการขึ้นลงจากรถและมีที่นั่งเสมอ ไม่มีการเปลี่ยนรถในระหว่างการเดินทาง ค่าโดยสารขึ้นอยู่กับระดับของการบริการและระยะทางรถมารับและส่งถึงที่ เวลาที่ใช้ในการรอรถมารับและเวลาที่ใช้ในการเดินทางสั้น สามารถเลือกเวลาให้รถมารับได้ มีโทรศัพท์จำนวนมากติดตั้งในสถานที่สาธารณเพื่อเรียกใช้บริการของรถ รถต้องเป็นรถปรับอาการ มีการบริการภายในรถ เช่น กาแฟ, หนังสือพิมพ์, นิตยสาร มีผู้ตอบชอบมากและชอบคิดเป็นร้อยละของจำนวนครอบครัวที่ทำการสำรวจ คือ 90.5, 89.5, 81.1, 77.7, 77.7, 72.2, 58.6, 38.6, 11.9 ตามลำดับ จำนวนครอบครัวที่ต้องการใช้บริการของระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” มีจำนวนร้อยละ 97.6 ของจำนวนครอบครัวที่ทำการสำรวจ (4) ลักษณะการเดินทางที่เกิดขึ้นและสมการการเดินทางที่เกิดขึ้น พบว่า จำนวนการเดินทางจากบ้านโดยเฉลี่ยเท่ากับ 4.6 เที่ยว/ครอบครัว จำนวนการเดินทางทั้งหมดโดยเฉลี่ยเท่ากับ 10.6 เที่ยว/ครอบครัว สมการการเดินทางที่เกิดขึ้น คือ T = 1.441071 + 1.854038 P (multiple correlation coefficient เท่ากับ 0.86) ซึ่ง T คือ จำนวนการเดินทางที่เกิดขึ้นทั้งหมดในแต่ละครอบครัว (Total trip) P คือ จำนวนคนในครอบครัวโดยไม่รวมเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปีที่ไม่ไปโรงเรียน (5) แบบจำลองความต้องการ (Demand model) ระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการสนองตอบ” สำหรับเคหะชุมชน พบว่า มีสมการดังนี้ R = 0.588795 + 0.5398005 P (multiple correlation coefficient เท่ากับ 0.74) ซึ่ง R คือจำนวนการเดินทางที่เกิดขึ้นซึ่งต้องการใช้บริการขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” ในแต่ละครอบครัว P คือ จำนวนคนในครอบครัวโดยไม่รวมเด็กอายุต่ำกว่า 5 ปีที่ไม่โรงเรียน (6) ระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” สำหรับเคหะชุมชนที่เหมาะสมในสภาพการณ์ปัจจุบันและอนาคต คือ Peak-hour subscription bus Dial-a-bus และ Jitney (7) ระบบขนส่งมวลชนแบบ “ต้องการ-สนองตอบ” ที่จะจัดขึ้นนั้นมีเป้าหมายสำคัญ ๆ แตกต่างกับที่ได้กระทำในต่างประเทศอยู่บ้าน เช่น เน้นเพื่อการประหยัดเชื้อเพลิงโดยส่วนรวมแทนการจัดบริการสำหรับประชากรที่มีโอกาสสำหรับการเดินทางน้อย รวมไปถึงการลดปัญหาการจราจรคับคั่ง ลดปัญหาที่จอดรถในเมืองและลดมลอากาศเป็นพิษ