ความหลากหลายของชนิด ลักษณะทางสัณฐานวิทยาและประเภทของถิ่นที่อยู่อาศัยของสัตว์วงศ์งูดินในประเทศ

Abstract

ศึกษาความหลากหลายของชนิดและขอบเขตการแพร่กระจายของงูดินในประเทศไทย จากการสอบสวนเอกสารตัวอย่างในพิพิธภัณฑ์ และการสำราจภาคสนามใน 6 ภาคของประเทศไทยเป็นเวลา 2 ปี ตั้งแต่เดือนมกราคม พ.ศ. 2540 ถึงเดือนธันวาคม พ.ศ. 2541 พบงูดินในประเทศไทยแล้ว 11 ชนิด ได้แก่ งูดินหัวขาว Ramphotyphlops albiceps งูดินบ้าน R.braminus งูดินลายขีด R.lineatus งูดินปักธงชัย R.ozakiae งูดินใหญ่ดินโดจีน Typhlops diardi งูดินหัวเหลือง T.floweri งูดินโคราช T.khoratensis งูดินใหญ่มลายู T.muelleri งูดินดอยปุย T.porrectus งูดินไทย T.siamensis และงูดินตรัง T.trangensis นอกจากนี้ยังมีงูดินชนิดใหม่อีก 1 ชนิดที่พบในประเทศไทย คือ งูดินอยุธยา T.roxaneae ซึ่งกำลังมีผู้ทำการศึกษาอยู่ในประเทศสหรัฐอเมริกาและอยู่ในระหว่างการตีพิมพ์ พบงูดินบ้านจำนวนมากที่สุด มีการกระจายกว้างทั่วทุกภาคในประเทศไทย จากการสำรวจภาคสนามพบเป็นรายงานการพบใหม่ คือ งูดินดอยปุย T.porrectus ในจังหวัดกรุงเทพฯ และงูดินใหญ่มลายู T.muelleri ในจังหวัดพัทลุง ซึ่งไม่เคยมีรายงานการพบงูดิน 2 ชนิดนี้ใน 2 จังหวัดนี้มาก่อน ศึกษาสัณฐานวิทยาของงูดิน 10 ชนิดคืองูดินหัวขาว R.albiceps งูดินบ้าน R.braminus งูดินลายขีด R.lineatus งูดินในปักธงชัย R.ozakiae งูดินใหญ่อินโดจีน T.diardi งูดินหัวเหลือง T.floweri งูดินโคราช T.khoratensis งูดินใหญ่มลายู T.muelleri งูดินดอยปุย T.porrectus และงูดินตรัง T.trangensis โดยศึกษาในลักษณะของสี รูปร่าง จำนวนและรูปร่างเกล็ด ความยาวตัว ความยาวปลายจมูกถึงเกล็ดปิดทวารร่วม ความยาวหาง ความยาวเกล็ดปลายหาง ความกว้างตัว ความกว้างโคนหาง ความกว้างเกล็ดปลายปากบาน ความกว้างหัว ระยะห่างระหว่างตา และเส้นผ่านศูนย์กลางตา พบว่างูดินทั้ง 10 ชนิดมีความแตกต่างกัน สามารถนำมาจัดทำ key ของงูดินที่พบในประเทศไทย นอกจากนี้ยังศึกษาความแปรผันของลักษณะภายนอกระหว่างงูดินบ้าน R.braminus ใน 6 ภาคของประเทศไทย พบว่าความกว้างหัว เส้นผ่านศูนย์กลางตา รูปร่างหางและความยาวเกล็ดปลายหางของงูดินบ้านในภาคใต้และภาคตะวันออกมีความแตกต่างจากงูดินบ้านในภาคอื่นอย่างมีนัยสำคัญ พบงูดินในถิ่นที่อยู่อาศัย 3 ประเภท คือ ป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง และพื้นที่เกษตรกรรม โดยมักพบใต้ดินหรือบนดินที่มีวัสดุคลุมทับ และยังพบอยู่ระหว่างรากไม้เหนือพื้นดินอีกด้วย ดินในบริเวณที่พบมักเป็นดินร่วน สีน้ำตาลเข้ม มีความชื้น สภาพเป็นกรดอ่อน ถิ่นที่อยู่อาศัยย่อยมักเป็นบริเวณที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำ รังมด และจอมปลวก จากผลการศึกษาครั้งนี้ช่วยเพิ่มข้อมูลทางด้านชีววิทยาและนิเวศวิทยาบางประการของงูดินในประเทศไทย ข้อมูลที่ได้จากการศึกษาจะเป็นประโยชน์ในการศึกษาวิจัยอื่นๆ และอาจสามารถประยุกต์เพื่อการจัดการการอนุรักษ์ที่ยั่งยืนต่อไป