แนวคิดเรื่องการทำงานคือการปฏิบัติธรรมของท่านพุทธทาส

Abstract

การทำงานคือการปฏิบัติธรรมเป็นแนวคิดที่ท่านพุทธทาสมุ่งแสดงให้เห็นว่า การทำงานในชีวิตประจำวันสามารถไปด้วยกันได้กับการปฏิบัติธรรม โดยอธิบายความหมายของโลกกับธรรมว่าไม่แยกจากกัน การทำงานใดๆ ที่ผู้กระทำประพฤติด้วยจิตที่เข้าถึงธรรมะคือ อโลภะ อโทสะ อโมหะ ที่ตามแนวคิดนี้เรียกว่าการทำงานด้วยจิตว่าง ย่อมถือเป็นการปฏิบัติธรรม เกณฑ์ในการวัดว่าเป็นการปฏิบัติธรรมนั้นให้พิจารณาสภาวะจิตขณะกระทำเป็นหลัก ดังนั้นการงานในที่นี้จึงหมายถึงการกระทำทั้งมวลที่ผู้กระทำมุ่งใช้เป็นสถานการณ์สำหรับฝึกฝนจิต ตั้งแต่การกระทำพื้นฐาน เช่น การกิน การเดิน ไปจนถึงการกระทำที่มีความซับซ้อน เช่น การเป็นนักออกแบบโปรแกรมคอมพิวเตอร์ และการปฏิบัติธรรมเองก็ก็นับเป็นการทำงานอย่างหนึ่งด้วย ในที่นี้มีข้อโต้แย้งฝ่ายฆราวาส คัมภีร์วิสุทธิมรรคและอรรถกา ซึ่งทั้งสองประการหลังเป็นคัมภีร์สำคัญของพุทธศาสนาเถรวาท ที่มองว่าการทำงานนั้นไม่อาจไปด้วยกันได้กับการปฏิบัติธรรม จากการศึกษาพบว่า ทัศนะที่โต้แย้งนั้นส่วนหนึ่งเกิดจากการเข้าใจความหมายของคำว่าการทำงานและการปฏิบัติธรรม คลาดเคลื่อนไปจากแนวทางอธิบายของท่านพุทธทาส ซึ่งถ้าทำความเข้าใจแล้ว จะพบว่าการทำงานในที่นี้ไม่ขัดแย้งกับการปฏิบัติธรรมแต่อย่างใด เพราะการทำงานนั้นหากมุ่งใช้เป็นสถานการณ์ในการฝึกฝนจิตเพื่อละกิเลส ก็สามารถเป็นการปฏิบัติธรรมได้อีกส่วนหนึ่ง ฝ่ายที่โต้แย้งมองว่าการปฏิบัติธรรมตามจารีตกระแสหลักเท่านั้น จึงจะนำไปสู่การมีสมาธิและปัญญาในระดับที่เพียงพอแก่การพิจารณาโลกตามความเป็นจริง อย่างไรก็ตามการศึกษานี้แสดงให้เห็นว่าการปฏิบัติธรรมตามแนวคิดการทำงานคือการปฏิบัติธรรม สามารถเป็นอีกทางเลือกหนึ่งที่นำไปสู่การเข้าใจความจริงของโลกและชีวิต เพียงแต่ในกรอบของพุทธศาสนาเถรวาทยังไม่พบหลักฐานรองรับมากเพียงพอ