ลักษณะเด่นและบทบาททางสังคมของวรรณกรรมคำสอนภาคใต้ "ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก"

Abstract

วิทยานิพนธ์เรื่องลักษณะเด่นและบทบาททางสังคมของวรรณกรรมคำสอนภาคใต้ “ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก” มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ลักษณะเด่นในด้านต่าง ๆ ปฏิสัมพันธ์ระหว่างผู้สร้างกับผู้เสพที่มีความเชื่อและรสนิยมทางวรรณคดีเหมือนกัน และวิเคราะห์บทบาทของวรรณคดีคำสอนนี้ที่มีต่อสังคม ทั้งนี้ ใช้ข้อมูลวรรณกรรมคำสอนภาคใต้ “ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก” ที่พบบริเวณจังหวัดนครศรีธรรมราช สงขลาและพัทลุงเป็นสำคัญ ผลการศึกษาพบว่าวรรณกรรมคำสอนภาคใต้ “ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก” ซึ่งแต่งตั้งแต่ พ.ศ. 2470 - พ.ศ. 2519 มีลักษณะเด่นด้านรูปเล่มที่เลียนแบบหนังสือวัดเกาะของภาคกลาง ทั้งยังให้รายละเอียดเกี่ยวกับผู้แต่งค่อนข้างมากเพื่อดึงดูดใจผู้ซื้อ วรรณกรรมคำสอนนี้แต่งเป็นคำประพันธ์ร้อยกรองประเภทกลอนมากที่สุด รองลงมา คือ กาพย์ และโคลง แต่ก็มีจำนวนน้อยมาก กลอนดังกล่าวเหมาะแก่การนำไปอ่าน ขับร้องหรือสวดได้โดยสะดวก ทั้งยังเข้าใจง่าย จึงเข้าถึงกลุ่มผู้เสพระดับชาวบ้านได้เป็นอย่างดี วรรณกรรมคำสอนภาคใต้ “ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก” มีลักษณะเด่นด้านเนื้อหาคำสอนซึ่งอิงกับวิถีชีวิตของชาวบ้านภาคใต้และมีกลวิธีการสอนที่แปลกใหม่ เช่น สอนในรูปแบบนวนิยาย สอนผ่านบทสนทนาของตัวละคร สอนแทรกในอัตชีวประวัติของบุคคล และสอนแทรกในคำอธิบายพิธีกรรมของภาคใต้ ผู้สร้างมีลักษณะเด่นคือนอกจากเป็นพระสงฆ์และข้าราชการตามแบบที่มีมาแต่เดิมแล้ว ยังมีกลุ่มผู้แต่งเพิ่มมากขึ้นจากเดิม คือ ชาวนา พ่อค้า ศิลปินพื้นบ้าน ทั้งยังมีผู้แต่งที่เป็นผู้หญิงจำนวนไม่น้อย เนื้อหาคำสอนแบ่งได้เป็น ๒ กลุ่ม คือ เนื้อหาคำสอนที่สืบทอดมาจากคำสอนโบราณ แม้ปรากฏเพียงเล็กน้อย แต่ยังใช้ได้ดีในสังคมปัจจุบัน เพราะสอนการประพฤติปฏิบัติตน และเนื้อหาคำสอนที่สร้างสรรค์ขึ้นใหม่มีจุดมุ่งหมายเพื่อพัฒนาสังคมทั้งระบบ เช่น พัฒนาคุณภาพชีวิตของคนกลุ่มต่าง ๆ เช่น สอนเด็กให้เห็นความสำคัญของการศึกษา สอนผู้สูงวัยให้วางตนเหมาะสมแก่วัย สอนคนจนให้ขยันทำงาน และสอนชายชาวใต้ให้ช่วยเหลือกิจการงานในครอบครัว นอกจากนี้ ยังสอนเรื่องการพัฒนาการเกษตรของชุมชน และสนับสนุนการสร้างชาติตามนโยบายของรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม คำสอนเหล่านี้นำไปใช้เพื่อพัฒนาตนเอง สถาบันครอบครัว ชุมชน และประเทศชาติได้ดี ดังปรากฏว่ามีบุคคลหลายคนที่กล่าวว่าได้รับประโยชน์จากคำสอนเหล่านี้ เช่น ทำให้ตนเป็นคนดีขึ้น หรือทำการเกษตรได้ผลดียิ่งขึ้น วรรณกรรมคำสอนภาคใต้ “ฉบับพิมพ์เล่มเล็ก” มีบทบาททางสังคมที่เข้มข้นกว่าวรรณกรรมคำสอนภาคใต้สมัยโบราณ เพราะเพิ่มรายละเอียดเกี่ยวกับสังคมภาคใต้ไว้เด่นชัด โดยเฉพาะสภาพและปัญหาสังคมภาคใต้ เกิดจาก ผู้แต่งต้องการให้ชาวใต้ร่วมใจกันแก้ปัญหาของชุมชน โดยคำสอนเหล่านี้แทรกซึมอยู่ในวิถีชีวิตของชาวใต้ได้ง่ายและมีประสิทธิภาพ เพราะสอนควบคู่ไปกับการให้ความบันเทิง เช่น สอนผ่านการสวดหนังสือ หรือสอนผ่านการขับร้องที่ใช้ทำนองหนังตะลุง