การบริหารทรัพยากรกายภาพของพิพิธภัณฑ์ : กรณีศึกษาอาคารพิพิธภัณฑ์ของรัฐ 10 แห่งในกรุงเทพฯ และปริมณฑล

Abstract

พิพิธภัณฑ์เป็นสถานที่ที่ประกอบด้วยทรัพยากรกายภาพจำนวนมาก อาคารพิพิธภัณฑ์ส่วนใหญ่มีระบบประกอบอาคารที่ซับซ้อน การบริหารจัดการด้านอาคารสถานที่จึงเป็นงานสำคัญ เพราะเกี่ยวพันกับประสิทธิภาพอาคาร และความปลอดภัย การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการดำเนินการบริหารจัดการด้านอาคารสถานที่ และปัญหาของพิพิธภัณฑ์ในประเทศไทยในปัจจุบัน โดยใช้การศึกษาแบบกรณีศึกษา (Case study Approach) ของพิพิธภัณฑ์รัฐจำนวน 10 แห่ง จากการศึกษา พบว่า ลักษณะทางกายภาพของพิพิธภัณฑ์แบ่งได้เป็น 2 กลุ่ม ได้แก่ พิพิธภัณฑ์ขนาดใหญ่ซึ่งเป็นอาคารที่สร้างขึ้นมาเป็นพิพิธภัณฑ์เป็นการเฉพาะ และพิพิธภัณฑ์ขนาดเล็กที่ปรับใช้อาคารที่มีอยู่เดิมมาเป็นพิพิธภัณฑ์ สภาพทั่วไปของพิพิธภัณฑ์พบว่ามีพิพิธภัณฑ์ 9 แห่ง จาก 10 แห่ง ที่มีสภาพอาคารชำรุดทรุดโทรม เช่นผิวผนังมีสีหลุดลอก มีรอยด่างดำของทางน้ำฝน และมักมีอุปกรณ์ประกอบการจัดแสดงนิทรรศการชำรุดเสียหาย หน่วยงานด้านอาคารสถานที่ของพิพิธภัณฑ์แบ่งได้เป็น 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่มีหน่วยงานด้านอาคารสถานที่โดยเฉพาะ และกลุ่มที่ไม่มีหน่วยงานด้านอาคารสถานที่โดยเฉพาะ บุคลากรด้านอาคารสถานที่ของพิพิธภัณฑ์มักมีเพียงบุคลากรในระดับล่าง ได้แก่ ช่าง แม่บ้าน และเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัย มีพิพิธภัณฑ์เพียง 3 แห่งเท่านั้นที่มีหัวหน้า หรือผู้จัดการด้านอาคารสถานที่ของพิพิธภัณฑ์ ขอบเขตของการดูแลรักษาอาคารสถานที่ของพิพิธภัณฑ์ พบว่า ยังขาดการบำรุงรักษาระบบป้องกันอัคคีภัย และระบบดับเพลิง ขอบเขตของการบริการอาคารสถานที่ของพิพิธภัณฑ์ พบว่า ยังขาดการวางแผน ติดตาม และประเมินผลการปฏิบัติงานด้านการรักษาความสะอาด จากการศึกษา พบว่า พิพิธภัณฑ์ 7 แห่ง จาก 10 แห่ง มีการกำหนดนโยบายการดำเนินการด้านอาคารสถานที่ไว้เป็นแนวคิด ใช้การบอกกล่าว ไม่ได้ออกเป็นลายลักษณ์อักษร จึงเป็นผลให้การปฏิบัติงานขาดความชัดเจน การปฏิบัติงานส่วนใหญ่เป็นงานเพื่อให้อาคารสามารถตอบสนองต่อผู้ใช้ หรือรองรับกิจกรรมที่เกิดขึ้นประจำวัน โดยหน่วยงานภายในมักเป็นผู้ดำเนินการเอง ยังขาดการตรวจสอบ การประเมินผล และการบำรุงรักษาอาคาร เน้นการซ่อมแซมเมื่อเกิดการชำรุดเสียหายเท่านั้น การศึกษานี้มีข้อสรุปว่า พิพิธภัณฑ์ส่วนใหญ่มีสภาพอาคารทรุดโทรม อาจเป็นเพราะขาดนโยบายในการดำเนินการด้านอาคารสถานที่ที่ชัดเจน และเน้นการปฏิบัติงานในเชิงซ่อมแซมมากกว่าการป้องกัน โดยมักให้หน่วยงานภายในเป็นผู้ดำเนินการเองก่อน หากไม่สามารถแก้ไขได้แล้ว จึงใช้จ้างบริษัทภายนอกดำเนินการ ข้อเสนอแนะของงานวิจัยนี้ คือ พิพิธภัณฑ์ควรกำหนดนโยบายในการดำเนินการด้านอาคารสถานที่ โดยควรมุ่งเน้นเรื่อง การวางแผนการดำเนินการด้านอาคารสถานที่ในเชิงป้องกัน และพิพิธภัณฑ์ควรจัดตั้งหน่วยงานด้านอาคารสถานที่เป็นการเฉพาะเพียงหน่วยงานเดียว โดยให้หน่วยงานภายในตรวจสอบ ประเมินผลการทำงาน และจ้างบริษัทภายนอกมาบำรุงรักษาซ่อมแซมงานเทคนิคที่มีความซับซ้อน