การรำของตัวโขนยักษ์ในเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอ

Abstract

งานวิจัยฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาประวัติความเป็นมาและความสำคัญของเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอ รวมทั้งศึกษากระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอ องค์ประกอบของการรำ ตลอดจนวิเคราะห์กระบวนท่ารำ และหลักในการรำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอของตัวยักษ์ ภายในวิทยาลัยนาฏศิลปและสำนักการสังคีต กรมศิลปากร ผู้วิจัยได้ทำการศึกษาและรวบรวมข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการที่เกี่ยวข้องศึกษากระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอและรับการถ่ายทอดท่ารำ สัมภาษณ์ผู้มีประสบการณ์ในการสอนและการแสดง จากการศึกษาพบว่า เพลงหน้าพาทย์เสมอเป็นเพลงหน้าพาทย์ที่ปรากฎว่ามีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาโดยคำว่า เสมอ มีรากศัพท์มาจากภาษาเขมรว่า ถะเมอ แปลว่า เดิน ซึ่งความหมายของเพลงหน้าพาทย์เสมอ หมายถึงเพลงที่ใช้ประกอบกิริยาของตัวละครในการเดินทางระยะใกล้ๆ เพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอของตัวยักษ์ประกอบไปด้วย 7 เพลง ด้วยกันได้แก่ 1) เพลงเสมอ 2) เพลงเสมอมาร 3) เพลงเสมอสามลา 4) เพลงเสมอข้ามสมุทร 5) เพลงเสมอเถร 6) เพลงพราหมณ์เข้า 7) เพลงพราหมณ์ออก การรำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอในกรมศิลปากร เป็นท่ารำที่ถ่ายทอดมาตั้งแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยามาสู่สมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์และถ่ายทอดผ่านครูของกรมมหรสพในสมัยรัชกาลที่ 5 รัชกาลที่ 6 และรัชกาลที่ 7 จนมาถึงกรมศิลปากรในปัจจุบัน ในการรำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอมีองค์ประกอบในการรำซึ่งประกอบไปด้วย จารีตในการใช้เพลงหน้าพาทย์เสมอ บทที่ใช้ประกอบการแสดง คุณลักษณะของผู้แสดง เครื่องแต่งกายและอุปกรณ์ที่ใช้ในการแสดง เครื่องดนตรีหน้าทับ ไม้กลอง และทำนองเพลงที่ใช้บรรเลง กระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอ มีหลักในการปฏิบัติที่ร่วมกันทั้งหมด 3 ข้อ ได้แก่ 1) หน้าทับไม้กลอง ใช้หน้าทับเพลงเสมอที่เป็นแบบแผนกำหนดให้ผู้รำต้องปฏิบัติตาม 2) ท่ารำ เพลงเสมอมีท่ารำที่ถูกกำหนดไว้อย่างเป็นแบบแผน การปฏิบัติท่ารำตามจารีตของนาฏยศิลป์โขนคือปฏิบัติท่าจากท่ามือต่ำไปหาท่ามือสูง ซึ่งท่ารำนั้นมีความเชื่อมโยงมาจากกระบวนท่ารำแม่ยักษ์ 3) การเคลื่อนที่และทิศทางในการรำ เป็นอีกหลักสำคัญของเพลงหน้าพาทย์เสมอซึ่งมีการเคลื่อนที่ใน 2 ลักษณะได้แก่ เคลื่อนที่ไปด้านหน้าตรงและเคลื่อนที่แบบใช้หน้าเสี้ยวหรือหน้าข้าง โดยใช้วิธีการก้าวเท้าไปด้านหน้า การก้าวไขว้ การก้าวข้าง แต่มีจุดมุ่งหมายของการเคลื่อนที่ไปในทิศทางด้านหน้า การปฏิบัติท่ารำเพลงหน้าพาทย์กลุ่มเพลงเสมอมีกรอบจารีตในการปฏิบัติท่ารำเพลงหน้าพาทย์ว่าจะไม่มีการเปลี่ยนท่ารำหรือรำผิดในเพลงหน้าพาทย์ที่เป็นเพลงหน้าพาทย์ชั้นสูงเพลงหน้าพาทย์เสมอเป็นเพลงหน้าพาทย์พื้นฐานที่สามารถพัฒนาไปสู่เพลงหน้าพาทย์ในชั้นที่สูงขึ้นได้ งานวิจัยฉบับนี้จึงเป็นแนวทางสำหรับการศึกษาเพลงหน้าพาทย์เสมอที่ใช้ในการแสดงละคร เช่น เพลงเสมอตามสัญชาติ หรือเพลงหน้าพาทย์ประเภทอื่นๆต่อไป