Abstract:
ศึกษาสถานะทางกฎหมายของคณะรัฐประหารภายหลังการรัฐประหารในช่วงเวลาต่างๆ ตลอดจนรูปแบบลักษณะการใช้อำนาจรัฐของคณะรัฐประหารในแต่ละช่วงเวลานั้น จากการศึกษาพบว่า ในช่วงเวลาที่ประเทศยังไม่มีรัฐธรรมนูญเพราะถูกยกเลิกไป ประเทศไทยยอมรับสถานะทางกฎหมายของคณะรัฐประหารมาโดยตลอด ว่าเป็นรัฏฐาธิปัตย์ที่มีอำนาจสูงสุดเด็ดขาด การใช้อำนาจรัฐของคณะรัฐประหารในช่วงเวลาดังกล่าว ซึ่งปรากฏในรูปคำสั่งหรือประกาศของคณะรัฐประหาร หรือคำสั่งของหัวหน้าคณะรัฐประหาร จึงได้รับการรับรองว่ามีค่าบังคับเป็นกฎหมาย ไม่แตกต่างกับกฎหมายที่ตราขึ้นโดยองค์กรนิติบัญญัติในภาวะปกติ ต่อมาเมื่อได้ประกาศใช้ธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักรหรือรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว คณะรัฐประหารจะสิ้นสภาพไปพร้อมกับการเข้าสู่ตำแหน่งทางการเมืองของหัวหน้าคณะรัฐประหาร หรือบุคคลที่คณะรัฐประหารให้การสนับสนุน หรือแม้กระทั่งการเปลี่ยนสถานะของคณะรัฐประหารทั้งชุด กลายเป็นองค์กรทางการเมืองตามธรรมนูญการปกครองราชอาณาจักร หรือรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราวนั้น การใช้อำนาจรัฐของคณะรัฐประหารในช่วงเวลานี้ จึงอาจปรากฏในลักษณะการใช้อำนาจพิเศษของนายกรัฐมนตรี หรือการใช้อำนาจควบคุมกำกับดูแลนายกรัฐมนตรีของคณะรัฐประหาร ในรูปองค์กรทางการเมืองใหม่ กระทั่งเมื่อได้ประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับถาวร และคณะรัฐประหารสิ้นสถานะทางกฎหมายไปแล้วก็ตาม บุคคลในคณะรัฐประหารยังคงมีบทบาทในกระบวนการสรรหา และการดำรงตำแหน่งของกรรมการในองค์กรทางการเมืองและองค์กรอิสระต่างๆ ผ่านบทเฉพาะกาลของรัฐธรรมนูญฉบับถาวร สะท้อนให้เห็นว่าการใช้อำนาจรัฐของคณะรัฐประหาร ไม่ว่าในช่วงเวลาใดก็ตามล้วนอยู่นอกเหนือกระบวนการตรวจสอบ ตามแนวทางการปกครองภายใต้หลักนิติรัฐทั้งสิ้น องค์กรตุลาการในฐานะที่เป็นองค์กรหลักในกระบวนการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐ จึงควรปฏิเสธสถานะรัฏฐาธิปัตย์ของคณะรัฐประหาร หากจะยอมรับค่าบังคับของคำสั่งหรือประกาศของคณะรัฐประหาร หรือคำสั่งของหัวหน้าคณะรัฐประหาร ก็เป็นได้แต่เพียงกฎหมายที่มีผลเฉพาะกาลเท่านั้น และควรนำหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมมาเป็นกรอบจำกัดการใช้อำนาจรัฐของคณะรัฐประหารในช่วงเวลาต่างๆ ไม่ให้กระทบต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชนเกินความจำเป็น
