การปลูกฝังอุดมการณ์ประชาธิปไตย ศึกษาผ่านหนังสือเรียนสังคมศึกษาระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

Abstract

พิจารณากระบวนการปลูกฝัง กล่อมเกลาอุดมการณ์ประชาธิปไตยที่ปรากฏในหนังสือเรียน (หรือแบบเรียน) วิชาสังคมศึกษา ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย โดยมีข้อสมมติฐานว่า รัฐไทยได้ใช้หนังสือเรียนเป็นเครื่องมือสำคัญอย่างหนึ่งในการถ่ายทอดอุดมการณ์ความเชื่อ ปลูกฝังค่านิยมและวัฒนธรรม รวมทั้งกล่อมเกลาพลเมืองของตนให้สมประสงค์ เพื่อผลแห่งความชอบธรรมในการปกครอง นับตั้งแต่สมัยรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์ สู่สมัยหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 เป็นต้นมา บทวิเคราะห์ในงานศึกษาชิ้นนี้ได้จำแนกออกเป็น 3 ช่วง ได้แก่ ช่วงที่ 1 ภายหลังการประกาศใช้รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรสยามพุทธศักราช 2475 ถึง พ.ศ.2500 ช่วงที่ 2 พ.ศ. 2501-2516 และช่วงที่ 3 พ.ศ. 2517-2540 ซึ่งจากการศึกษาพบว่า เนื้อหาว่าด้วยการเมืองการปกครองและหน้าที่พลเมืองในหนังสือเรียนช่วงแรก ให้ภาพลักษณ์และความหมายของการปกครองระบอบใหม่อย่างชัดเจน สอดคล้องกับความใฝ่ฝันสู่ความเป็นรัฐสมัยใหม่ตามระบอบประชาธิปไตยในทัศนะของคณะราษฎร ต่อมา (พ.ศ. 2500-2516) สาระดังกล่าวกลับถูกปรับเปลี่ยน โดยเน้นเนื้อหาเกี่ยวกับ “ความมั่นคง” ของสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตริย์ ตลอดจนการปลุกจิตสำนึกร่วมแห่งความเป็นพลเมืองที่ต้องร่วมมือกับรัฐในการบริหารประเทศ จนกระทั่งปัจจุบัน บทเรียนที่ว่าด้วยการปกครองระบอบประชาธิปไตยที่ปรากฏในหนังสือเรียน ได้รับการตอกย้ำด้วยคำอธิบายในรายละเอียดมากขึ้นกว่าสมัยใด แต่เน้นเรื่องระบบระเบียบการปกครอง กลไกการถ่วงดุลอำนาจรัฐ วิวัฒนาการระบอบประชาธิปไตย สถาบันพระมหากษัตริย์ในฐานะที่เป็นสถาบันค้ำจุนระบอบประชาธิปไตย และสิทธิเสรีภาพและหน้าที่ของพลเมืองที่จะต้องร่วมรับผิดชอบการปกครองให้สัมฤทธิ์ผลได้