Abstract:
ระบบวนเกษตรแบบสวนบ้าน เป็นระบบวนเกษตรประเภทหนึ่ง ซึ่งมีการพัฒนาจากการปลูกพืชชนิดต่างๆ รอบที่อยู่อาศัย เพื่อการบริโภคเป็นหลัก ซึ่งต่อมาได้ปรับเปลี่ยนเป็นการผสมผสานระหว่างไม้ผล ไม้ป่า และพืชล้มลุกประเภทต่างๆ เพื่อการบริโภคและการค้า โดยคำนึงถึงความเหมาะสม ความต้องการ และความถนัดของราษฎร์ในแต่ละท้องถิ่น ประกอบกับผลประโยชน์ที่ได้นั้นเป็นผลของปฏิกิริยาที่มีต่อกันระหว่างเศรษฐกิจและนิเวศวิทยาในพื้นที่นั้นๆ พื้นที่สวนบ้านและพื้นที่สีเขียวในเมือง ชานเมืองและเขตปริมณฑล มีคุณค่าและให้ประโยชน์อย่างมากต่อคนเมือง แต่ปัจจุบันได้ถูกคุกคามจากภาวะทางเศรษฐกิจและสังคมของคนเมือง สวนบ้านจึงถูกเปลี่ยนแปลงเป็นพื้นที่อยู่อาศัย อาคารพาณิชย์ ศูนย์การค้า และการอุตสาหกรรม เป็นต้น ซึ่งการขยายตัวของเมืองนี้ ทำให้พื้นที่สีเขียวและพื้นที่สวนบ้านที่เคยเป็นชานเมืองและเขตปริมณฑลต้องกลายเป็นเมืองหรือสังคมเมืองไปเรื่อยๆ อย่างไม่มีที่สิ้นสุด การดำเนินการวิจัยในครั้งนี้ ได้ทำการศึกษาและเก็บข้อมูลพื้นฐานทางด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับงานวิจัย การแปลภาพถ่ายทางอากาศ จากแผนที่ภาพถ่ายทางอากาศปี พ.ศ. 2495, 2510, 2517, 2525, 2530 และปี 2539 และเก็บรวบรวมข้อมูลภาคสนาม บริเวณอำเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวิเคราะห์ร่วมกับการแปลภาพถ่ายทางอากาศ ถึงการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน จากผลการศึกษาพื้นที่สวนบ้านในปัจจุบัน พบว่าพื้นที่เกษตรกรรมได้เปลี่ยนรูปแบบการใช้ประโยชน์พื้นที่ไปเป็น พื้นที่พักอาศัยเป็นส่วนใหญ่โดยมีเปอร์เซ็นต์เพิ่มสูงขึ้นจากปี พ.ศ. 2495 ถึง 48.75% ซึ่งปรากฏในรูปแบบของหมู่บ้านจัดสรรอาคารพาณิชย์ และเปอร์เซ็นต์การเปลี่ยนแปลงพื้นที่นาในปัจจุบันลดลงถึง 50.9% และพื้นที่ส่วนลดลง 2.85% จากปี พ.ศ. 2495 ส่วนพื้นที่อื่นๆ ได้แก่ สถานที่ราชการ โรงเรียน ศาสนสถานมีการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์พื้นที่เพียงเล็กน้อยเท่านั้น การขยายตัวเพิ่มขึ้นของโครงข่ายเส้นทางคมนาคมสายต่างๆ การเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากร การเปลี่ยนแปลงของราคาที่ดินที่สูงขึ้นการเปลี่ยนแปลงจากสังคมเกษตรสู่สังคมอุตสาหกรรม การขาดนโยบายควบคุมการใช้ที่ดินอย่างมีประสิทธิภาพ ปัญหาภัยธรรมชาติ การได้รับการศึกษาที่สูงขึ้น ล้วนเป็นปัจจัยที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดินทั้งสิ้น ซึ่งการลดลงของพื้นที่สวนบ้านนี้ก่อให้เกิดผลกระทบตามมามากมายทั้งทางด้านสังคม เศรษฐกิจ และโดยเฉพาะอย่างยิ่งทางด้านสิ่งแวดล้อมที่เป็นปัญหาที่สำคัญในปัจจุบัน ดังนั้นรายงานการวิจัยเรื่อง ผลกระทบที่มีต่อระบบวนเกษตรแบบสวนบ้าน บริเวณอำเภอเมือง จังหวัดนนทบุรี อันเนื่องมาจากการขยายตัวของสังคมเมือง จึงเป็นโครงการวิจัยศึกษาที่ต่อเนื่องของ พันธวัศ (2540) เรื่อง เปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมที่มีต่อระบบวนเกษตรแบบสวนบ้านในเมืองและชนบท และผลของการศึกษาวิจัยดังกล่าวทั้งสองโครงการ จะนำไปสู่การจัดเตรียมนโยบายและแนวทางการวางแผนการใช้ที่ดิน รวมทั้งการส่งเสริม การอนุรักษ์ระบบวนเกษตรแบบสวนบ้านและพื้นที่สีเขียว เพื่อป้องกันแก้ไข ปัญหาสภาวะแวดล้อมที่อาจจะเกิดขึ้นกับพื้นที่สวนบ้านในเมืองและพื้นที่สีเขียวต่อไป
