Abstract:
ปัญหาการเข้าถึงยารักษาโรค ที่เป็นส่วนหนึ่งของปัญหาระบบสาธารณสุขของประเทศไทยนั้น มีสาเหตุมาจากราคายาที่สูงเกินกว่ารัฐจะรับภาระแทนผู้ป่วยจำนวนมากซึ่งมีฐานะยากจนได้ ขณะที่ผู้ป่วยจำนวนเงินงบประมาณมีจำกัด ซึ่งเหตุที่ยารักษาโรคมีราคาสูงนั้นก็คือ การมีสิทธิบัตรคุ้มครองผลิตภัณฑ์ยา ทำให้ผู้ทรงสิทธิบัตรมีสิทธิแต่เพียงผู้เดียว ในการหวงกันหรือห้ามมิให้ผู้อื่นเข้ามาใช้สิทธิตามสิทธิบัตรผลิตภัณฑ์นั้น เมื่อไม่มีการแข่งขัน ก็ส่งผลให้ผู้ผลิตยาสามารถกำหนดราคาเพียงใดก็ได้ ความตกลงว่าด้วยสิทธิในทรัพย์สินทางปัญญาที่เกี่ยวกับการค้า (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) หรือความตกลง TRIPS ภายใต้กรอบองค์การการค้าโลก ซึ่งเป็นความตกลงที่กำหนดให้ประเทศสมาชิกองค์การการค้าโลก ต้องรับพันธกรณีการคุ้มครองทรัพย์สินทางปัญญารวมถึงสิทธิบัตร ได้กำหนดมาตรการยืดหยุ่นสำหรับการผ่อนคลายและควบคุมการผูกขาดไว้ เพื่อให้ประเทศสมาชิกนำไปบัญญัติในกฎหมายภายในได้ ซึ่งประเทศไทย โดยกระทรวงสาธารณสุขได้เลือกมาตรการบังคับใช้สิทธิตามสิทธิบัตรตามมาตรา 51 ของพระราชบัญญัติสิทธิบัตร พ.ศ. 2522 (แก้ไขเพิ่มเติม พ.ศ.2535 และ พ.ศ.2542) ซึ่งมีที่มาจากมาตรการยืดหยุ่นตามข้อ 31 ของความตกลง TRIPS มาใช้ในการบรรเทาปัญหาการเข้าถึงยารักษาโรคที่มีราคาสูง เพื่อให้ผู้ป่วยโรคเอดส์ โรคหัวใจ และโรคมะเร็งที่อยู่ในระบบประกันสุขภาพของรัฐมีโอกาส ในการรับยาจำเป็นโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย โดยมอบหมายให้องค์การเภสัชกรรมเป็นผู้ใช้สิทธิแทน ในการใช้มาตรการบังคับใช้สิทธิดังกล่าว กระทรวงสาธารณสุขและองค์การเภสัชกรรมก็ต้องดำเนินการตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้ในข้อ 31 ของความตกลง TRIPS อย่างครบถ้วนและจากการศึกษาพบว่า การบังคับใช้สิทธิของประเทศไทยนั้น หน่วยงานดังกล่าวก็ได้ดำเนินการทุกขั้นตอนสอดคล้องกับเงื่อนไขของข้อ 31 ของความตกลง TRIPS อย่างครบถ้วน
