Abstract:
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาการเติบโต พลวัต และการเปลี่ยนแปลงสถานภาพของกลุ่มคนที่สัมพันธ์กับการค้าในสังคมอยุธยา ระหว่าง พ.ศ. 2172-2310 หรือตั้งแต่รัชกาลสมเด็จพระเจ้าปราสาททองไปจนกระทั่งสิ้นรัชกาลสมเด็จพระเจ้าเอกทัศ ผลการศึกษาพบว่า ความเป็นเมืองการค้าของกรุงศรีอยุธยานำความมั่นคงร่ำรวยมาสู่คนกลุ่มต่าง ๆ ที่เข้ามามีกิจกรรมสัมพันธ์กับการค้า หลังจากเสียกรุงศรีอยุธยา ค.ศ. 1569 (พ.ศ. 2112) พระมหากษัตริย์ทรงตระหนักดีถึงความสำคัญด้านเศรษฐกิจการค้า จึงทรงปรับปรุงระบบการเมืองการปกครอง เพื่อเสริมสร้างให้กรุงศรีอยุธยาควบคุมหัวเมืองภายใน ที่อุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ ป่าไม้และสัตว์ป่าอีกทั้งมีประชากรซึ่งเป็นแรงงานสำคัญได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น นำมาซึ่งโอกาสเรียกเกณฑ์คนจำนวนมากเพื่อหาส่วยสินค้าที่ตลาดภายนอกต้องการได้สะดวก พระมหากษัตริย์ยังทรงปรับปรุงองค์กรพระคลังสินค้า เพื่อเพิ่มความสามารถในการควบคุมกิจการค้าให้อยู่กับพระองค์และกลุ่มการค้าของพระองค์ให้ได้มากที่สุด ปรากฏการณ์ดังกล่าวนี้สอดคล้องกับความเติบโตทางการค้าของกรุงศรีอยุธยาและความต้องการสินค้าของป่าจำนวนมากของตลาดภายนอก อย่างไรก็ดี การค้าภายใต้องค์กรพระคลังสินค้ากลับเอื้อให้เกิดกลุ่มคนที่สัมพันธ์กับการค้า ทั้งภายในและภายนอกระบบมูลนาย-ไพร่ขึ้นในสังคม สามารถแบ่งออกได้อย่างคร่าวๆ เป็น 4 กลุ่มคือ กลุ่มขุนนางชำนาญการและพ่อค้าของพระมหากษัตริย์ กลุ่มไพร่ต่างด้าวและลูกครึ่ง กลุ่มพ่อค้าแม่ขาย และกลุ่มขุนนางท้องถิ่นและพ่อค้าผู้ลงทุนนอกระบบ
