การติดตามผลการดำเนินงานโครงการแบ่งปันที่ดินของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์: กรณีศึกษา โครงการพลับพลา เขตวังทองหลาง กรุงเทพมหานคร

Abstract

สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์มีที่ดินในความดูแลที่ใช้เป็นที่อยู่อาศัยจำนวนมาก โดยสำนักงานทรัพย์สินฯ มีการกำหนดโยบายในการพัฒนาพื้นที่คือ เพื่อสร้างที่อยู่อาศัย(ดูแลผู้เช่าเดิม) และเพื่อใช้ประโยชน์สูงสุดจากการพัฒนาที่ดิน การวิจัยครั้งนี้ เลือกศึกษาโครงการพลับพลา ซึ่งประกอบด้วย 2 ส่วนคือ ชุมชนหมู่บ้านพลับพลา และชุมชนคลองพลับพลา ซึ่งโครงการนี้เป็นโครงการที่อยู่อาศัยแนวราบแห่งแรกที่นำแนวคิดการแบ่งปันที่ดิน (Land Sharing) มาใช้ในการพัฒนาพื้นที่ การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อการติดตามผลความเป็นมา นโยบาย การดำเนินงาน และผลการดำเนินงาน รวมทั้งวิเคราะห์ข้อดี ข้อเสียจากการดำเนินโครงการ เพื่อสรุปบทเรียนและนำไปเป็นแนวทางในการดำเนินโครงการในอนาคต วิธีการศึกษาประกอบด้วย การวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณ์เจ้าหน้าที่ที่เกี่ยวข้อง การสำรวจภาคสนาม การสังเกต และการสัมภาษณ์ผู้อยู่อาศัยในชุมชนหมู่บ้านพลับพลา และชุมชนคลองพลับพลา จำนวน 32 ครัวเรือน และ49 ครัวเรือน ตามลำดับ ผลการศึกษาพบว่า เมื่อปี 2531 มีการสร้างทางด่วนยกระดับรามอินทรา-อาจณรงค์ ทำให้สำนักงานทรัพย์สินฯ มีแนวคิดเรื่องการพัฒนาศักยภาพพื้นที่บริเวณชุมชนพลับพลา จำนวน 288 ไร่ โดยการนำแนวคิดการแบ่งปันที่ดินมาใช้ ซึ่งหลังการพัฒนาสามารถแบ่งที่ดินเป็น 2 ส่วนหลัก คือ พื้นที่เพื่อการพัฒนาที่อยู่อาศัยให้ผู้เช่าเดิม (ร้อยละ 29) และพื้นที่เพื่อการพัฒนาอสังหาริมทรัพย์ (ร้อยละ71) โดยเปิดโอกาสให้ทั้งภาครัฐและเอกชนเข้ามาพัฒนา สำหรับพื้นที่เพื่อการพัฒนาที่อยู่อาศัยให้ผู้เช่าเดิม ได้พัฒนาเป็นโครงการพลับพลา ซึ่งเดิมมีสภาพความเป็นอยู่แบบชาวชนบท อาศัยอยู่ร่วมกันแบบเครือญาติ สภาพบ้านเรือนเป็นอาคารไม้ ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนา ทำสวน เมื่อมีการดำเนินงานโครงการแบ่งปันที่ดิน พ.ศ. 2533 แต่มีความขัดแย้งเกิดขึ้นในระหว่างดำเนินการ ดังนั้นในปี พ.ศ. 2536 สำนักงานทรัพย์สินฯ จึงได้นำ “แนวคิดการมีส่วนร่วม” มาใช้ร่วมกับกระบวนการแบ่งปันที่ดิน และสามารถดำเนินการพัฒนาที่อยู่อาศัยได้สำเร็จ ผลการดำเนินงานด้านผู้อยู่อาศัยในชุมชนหมู่บ้านพลับพลา และชุมชนคลองพลับพลา พบว่า ผู้อยู่อาศัยที่มีสิทธิเดิมสามารถอยู่อาศัยในพื้นที่โครงการพลับพลาได้ทั้งหมด รวมถึงมีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ทั้งทางด้านกายภาพ เช่น ความพึงพอใจด้านความสะอาด ความเป็นระเบียบเรียบร้อยและมั่นแข็งแรงมากขึ้น ทางด้านสังคม เช่น ระดับความสัมพันธ์ของผู้อยู่อาศัยยังคงมีความสัมพันธ์ที่ดี ทางด้านเศรษฐกิจ เช่น ผู้อยู่อาศัยมีรายได้เพิ่มขึ้น อย่างไรก็ตามผู้อยู่อาศัยในชุมชนหมู่บ้านพลับพลา และชุมชนคลองพลับพลามีความพึงพอใจด้านกายภาพต่างกัน โดยผู้อยู่อาศัยในชุมชนคลองพลับพลา มีความพึงพอใจทางด้านกายภาพมากกว่าชุมชนหมู่บ้านพลับพลา เนื่องจากผู้อยู่อาศัยในชุมชนคลองพลับพลามีส่วนร่วมในกระบวนการพิจารณาสิทธิ และการออกแบบอาคารพักอาศัย โดยปัจจัยที่ส่งผลให้การดำเนินงานได้รับความสำเร็จ คือ การมีส่วนร่วมระหว่างเจ้าของที่ดินและผู้อยู่อาศัยในชุมชนภายหลังเกิดความขัดแย้ง ส่วนปัจจัยที่เป็นอุปสรรคในการดำเนินงานได้แก่ การขาดประสบการณ์ของเจ้าหน้าที่ของสำนักงานทรัพย์สินฯ ในเรื่องกระบวนการแบ่งปันที่ดิน ทำให้เกิดความขัดแย้งและปัญหาในการดำเนินงานช่วงต้น ผลการศึกษานำไปสู่ข้อเสนอแนะว่า เนื่องจากพบว่าปัจจัยสำคัญที่ทำให้โครงการมีผลการดำเนินงานเป็นที่พอใจของผู้อยู่อาศัยและประสบความสำเร็จคือ การมีส่วนร่วมจึงเสนอแนะว่า (1) การดำเนินงานโครงการแบ่งปันที่ดิน ควรใช้กระบวนการมีส่วนร่วมในการดำเนินงานตั้งแต่การเริ่มต้นโครงการ (2) ควรมีการวางแผนและติดตามผลการดำเนินงานเพื่อ ปรับปรุงกระบวนการอย่างเป็นระบบ (3) สำนักงานทรัพย์สินฯควรมีการบันทึกบทเรียนการดำเนินโครงการอย่างเป็นระบบเพื่อถ่ายทอดไปยังโครงการที่จะดำเนินการต่อไป