ปัญหาทางกฎหมายของนิติกรรม สัญญาที่มีเงื่อนไข

Abstract

นิติกรรมใดถูกทำขึ้นโดยมีองค์ประกอบทางข้อเท็จจริงที่ครบถ้วนและไม่มีข้อบกพร่องในสายตาของกฎหมายแล้ว นิติกรรมนั้นย่อมเกิดขึ้นและเป็นผลทั้งหมดทันที อย่างไรก็ตาม หากคู่กรณีไม่ประสงค์จะผูกพันในความเป็นผลของนิติกรรมนั้นทันที หรือไม่ประสงค์ที่จะผูกพันในความเป็นผลของนิติกรรมนั้นตลอดไป ก็สามารถนำเงื่อนไขมาใช้ในการกำหนดผลของนิติกรรมได้ โดยที่เงื่อนไขควรมีความหมายตามมาตรา 182 ซึ่งบัญญัติไว้ในบรรพ 1 หลักทั่วไป ว่าเป็นเหตุการณ์ในอนาคตที่ไม่แน่นอนซึ่งคู่กรณีนำมาใช้เป็นข้อกำหนดความเป็นผลหรือสิ้นผลของนิติกรรมที่ทำขึ้น ซึ่งโดยทฤษฎีของเงื่อนไขควรเป็นการกำหนดถึงผลทุกอย่างของนิติกรรมและควรเกิดขึ้นโดยอัตโนมัติเมื่อเงื่อนไขสำเร็จ และด้วยเหตุที่ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ได้บัญญัติเรื่องเงื่อนไขไว้ในบรรพ 1 ซึ่งเป็นหลักทั่วไป ดังนั้นไม่ว่าจะพบคำว่าเงื่อนไขในบรรพอื่นๆก็ควรจะมีความหมายตามมาตรา 182 นี้เช่นกัน แต่ในความเป็นจริงแล้ว มีการกำหนดเงื่อนไขในบางมาตราในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ในส่วนของสัญญา ที่มีปัญหาว่าจะใช้ความหมายและผลของมาตรา 182 ได้หรือไม่ จึงเป็นที่มาของการศึกษาวิจัยในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ จากการศึกษาของผู้วิจัยพบว่า ในปัจจุบันระบบกฎหมายของราชอาณาจักรไทยซึ่งใช้ระบบสัญญาเดียว เป็นการกำหนดระบบนิติกรรม เงื่อนไขจึงเป็นระบบเงื่อนไขของนิติกรรม ทำให้การอธิบายถึงเงื่อนไขในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 349 ซึ่งกำหนดเงื่อนไขเฉพาะผลทางหนี้ และมาตรา 459 ซึ่งกำหนดเงื่อนไขเฉพาะผลทางทรัพย์ โดยการตีความว่าเป็นเงื่อนไขตามมาตรา 182 นั้น ไม่สอดคล้องกับหลักพื้นฐานทางทฤษฎีของเงื่อนไข ในขณะที่สาธารณรัฐฝรั่งเศสซึ่งใช้ระบบสัญญาเดียว เป็นการกำหนดระบบสัญญา โดยที่สัญญาก่อให้เกิดหนี้ และผลแห่งหนี้ก่อให้เกิดความเคลื่อนไหวซึ่งทรัพยสิทธิ เป็นผลให้การกำหนดระบบเงื่อนไขของหนี้มีความสอดคล้องและอธิบายได้ ส่วนสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีนั้น กำหนดระบบนิติกรรมเหมือนราชอาณาจักรไทย แต่ต่างกันตรงที่สหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีใช้ระบบสองสัญญา โดยแยกนิติกรรมทางหนี้และนิติกรรมทางทรัพย์ออกจากกัน การกำหนดระบบเงื่อนไขของนิติกรรม จึงอาจกำหนดได้ในนิติกรรมทางหนี้ หรือนิติกรรมทางทรัพย์ และสอดคล้องกับหลักพื้นฐานทางทฤษฎีของเงื่อนไขเช่นกัน แต่อย่างไรก็ตาม ประมวลกฎหมายแพ่งของสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีก็มีบทยกเว้นตามมาตรา 925 บัญญัติห้ามมิให้กำหนดเงื่อนไขในนิติกรรมทางทรัพย์กรณีของอสังหาริมทรัพย์ด้วยเหตุผลของการคุ้มครองบุคคลภายนอก นอกจากนี้ผู้วิจัยยังพบปัญหาเกี่ยวกับความมุ่งหมายในการกำหนดเงื่อนไขตามมาตรา 182 กับเรื่ององค์ประกอบของการเกิดสัญญา ที่อาจไม่สอดคล้องกับหลักพื้นฐานทางทฤษฎีของเงื่อนไขและมีข้อจำกัดบางประการ ด้วยเหตุนี้คำว่า “เงื่อนไข” นั้น จึงอาจมีได้หลายความหมายขึ้นอยู่กับเจตนาของคู่กรณี และทำให้การกำหนดเงื่อนไขในนิติกรรม สัญญาส่งผลทางกฎหมายที่แตกต่างกันออกไปตามแต่ประเภทของเงื่อนไขที่คู่กรณีกำหนดในนิติกรรมนั้น ดังนั้น ผู้วิจัยจึงเสนอแนวทางในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น ด้วยการทำความเข้าใจพื้นฐานทางทฤษฎีของเงื่อนไขและแบ่งประเภทของเงื่อนไขด้วยการให้คำนิยามเพื่อความชัดเจน ก็จะช่วยในการแก้ปัญหาดังกล่าวมาข้างต้นทั้งหมดที่เกิดขึ้นในระบบกฎหมายของราชอาณาจักรไทยได้ อนึ่ง การพิจารณาหลักทฤษฎีสองสัญญาของสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีมาช่วยปรับปรุงระบบกฎหมายของราชอาณาจักรไทย อาจช่วยแก้ไขปัญหาดังกล่าวได้อีกทาง แต่กระนั้นอาจต้องมีการแก้ไขกฎหมายเรื่องอื่นๆที่เกี่ยวข้องซึ่งเกินขอบเขตของการศึกษาในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ซึ่งศึกษาเฉพาะเรื่องเงื่อนไขเท่านั้น จึงมิอาจบอกได้ถึงผลดีและผลเสียที่จะเกิดขึ้นตามมาว่ามากน้อยแค่ไหน การนำหลักทฤษฎีสองสัญญาของสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนีมาช่วยแก้ไขปัญหาจึงไม่อาจเกิดขึ้นได้โดยง่ายและทันที