Abstract:
สำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์มีที่ดินในความดูแลจำนวนมาก และมีการจัดประโยชน์หลายรูปแบบ รูปแบบหนึ่งคือการจัดให้ผู้มีรายได้น้อย-ปานกลางเช่าเพื่ออยู่อาศัย ปัจจุบันใช้การประยุกต์แนวคิดบ้านมั่นคงที่สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) คิดค้น มาดำเนินการเพื่อให้สอดคล้องกับนโยบาย บริบทผู้เช่าและพื้นที่ของสำนักงานฯ แต่ยังไม่มีการติดตามประเมินผล มีวัตถุประสงค์คือ 1) ศึกษานโยบาย และเป้าหมายของสำนักงานทรัพย์สินฯ 2) ศึกษากระบวนการประยุกต์แนวคิดบ้านมั่นคง 3) ศึกษาผลการดำเนินงานประยุกต์แนวคิดบ้านมั่นคง 4) เสนอแนะแนวทางในการพัฒนากระบวนการการดำเนินงาน โดยศึกษากรณีศึกษา 3 ชุมชน คือ ชุมชนร่วมสามัคคี ชุมชนรุ่งมณีพัฒนา และชุมชนเทพลีลา ในพื้นที่บริเวณซอยรามคำแหง 39 ซึ่งเป็นพื้นที่นำร่องในการพัฒนาชุมชนที่อยู่อาศัย เพื่อศึกษาแนวคิดบ้านมั่นคงก่อนและหลังการประยุกต์ โดยออกแบบกระบวนการวิจัย ด้วยการศึกษาเอกสาร การสังเกต การสัมภาษณ์ การใช้แบบสอบถาม และการประชุมกลุ่มผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง และการสัมภาษณ์ผู้มีประสบการณ์ ผลการศึกษา พบว่า 1) นโยบายและเป้าหมายของสำนักงานทรัพย์สินฯ มีพัฒนาการในการดูแลผู้อยู่อาศัยในลักษณะชุมชนอย่างต่อเนื่อง มีการปรับเปลี่ยนโยบายให้สอดคล้องกับสถานการณ์แต่ละยุคสมัย ซึ่งปัจจุบันมีเป้าหมาย คือ 3S Survival (การอยู่ดีมีสุข) Self-reliance (การพึ่งพาตนเอง) และ Sustainable (การอยู่อย่างยั่งยืน) แต่ปัจจุบันยังไม่มีการแปลงเป้าหมายสู่การนำไปปฏิบัติ และยังไม่มีตัวชี้วัดเพื่อประเมินผลการดำเนินงาน 2) การศึกษากระบวนการประยุกต์ พบว่า สำนักงานทรัพย์สินฯ มีการประยุกต์กระบวนการทั้งหมด 10 ขั้นตอนจาก 11 ขั้นตอน โดยยังคงกระบวนการหลักของสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชนอย่างครบถ้วน และทำการประยุกต์ในรายละเอียดและวิธีการ โดยมีแนวทางในการประยุกต์คือ เพิ่มกิจกรรมเพื่อบรรลุเป้าหมาย เพิ่มกระบวนการมีส่วนร่วม เปิดโอกาสในการกำหนดแนวทางการพัฒนา เพิ่มการกระจายอำนาจ เพิ่มหน่วยงานภายนอกและผู้เชี่ยวชาญในบางกระบวนการ และเพิ่มการเรียนรู้ด้วยตนเอง 3) ผลการดำเนินงานประยุกต์ พบว่า ผลการดำเนินงานที่ได้จากการสังเกต สัมภาษณ์ พบว่าประสบความสำเร็จ ผู้อยู่อาศัยมีทัศนคติที่ดีขึ้นเมื่อเปรียบเทียบระหว่างช่วงก่อนและหลังการพัฒนา 4) ผลจากกระบวนการประยุกต์สอดคล้องกับเป้าหมายของสำนักงานทรัพย์สินฯ และพบว่า กระบวนการประยุกต์บางอันสามารถบรรลุเป้าหมายของสำนักงานฯได้อย่างครบถ้วนทั้ง 3 ด้าน แต่บางกระบวนการประยุกต์สามารถบรรลุเป้าหมายได้เพียงบางด้านเท่านั้น ผลจากการวิจัยมีข้อเสนอแนะว่า 1) ควรมีการกำหนดโยบาย กำหนดคำนิยามและตัวชี้วัดที่ชัดเจน เพื่อให้สามารถแปลงนโยบายและเป้าหมายไปสู่การปฏิบัติได้ 2) ควรมีการทำความเข้าใจเชิงลึกเกี่ยวกับแนวคิดบ้านมั่นคง เพื่อสามารถออกแบบกระบวนการที่มีความสอดคล้องทั้งแนวคิดบ้านมั่นคง และนโยบายเป้าหมายของสำนักงานฯมากยิ่งขึ้น 3) ควรมีการติดตามประเมินผลโครงการทั้งในอดีตและที่กำลังดำเนินการอยู่ เพื่อทราบข้อจำกัดปัญหา และอุปสรรคของกระบวนการประยุกต์ นำไปสู่การถอดบทเรียน การบันทึกถ่ายทอดความรู้ และควรมีการจัดทำเป็นคู่มือบ้านมั่นบ้านคงของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์เอง
