Abstract:
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาการเสด็จพระราชดำเนินท้องที่ต่างจังหวัดของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พ.ศ. 2493-2530 เน้นการศึกษาความเป็นมา เป้าหมาย และรายละเอียดของการเสด็จฯ ในช่วงเวลาต่างๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดที่เกี่ยวข้องกับการคุกคามของขบวนการคอมมิวนิสต์ภายในประเทศ ตั้งแต่กลางทศวรรษ 2500 ถึงกลางทศวรรษ 2520 จากการศึกษาพบว่า การเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีความเป็นมา เป้าหมาย และรายละเอียดต่างกันไปในแต่ละช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ ในทศวรรษ 2490 การเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดมีเป้าหมายเป็นการเสด็จฯ ประพาสและเยี่ยมราษฎร ต้นทศวรรษ 2500 การเสด็จฯ ในฐานะประมุขของรัฐและองค์ศาสนูปถัมภกเริ่มมากขึ้น และกลายเป็นพระราชกรณียกิจที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง เมื่อเกิดการสู้รบระหว่างพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย (พคท.) กับกองกำลังของรัฐบาล การเสด็จฯ ที่เกี่ยวข้องกับการคุกคามของขบวนการคอมมิวนิสต์เริ่มกลายเป็นพระราชกรณียกิจหลัก ในการเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว และนำไปสู่การโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริในปลายทศวรรษ 2510 ต่อต้นทศวรรษ 2520
การเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างสถาบันพระมหากษัตริย์กับสังคมไทย ที่ไม่เคยปรากฏในรัชกาลก่อนหน้านี้ สถานะของสถาบันพระมหากษัตริย์สะท้อนออกมาในพระราชกรณียกิจนี้อย่างชัดเจน ทั้งที่เป็นสถานะภายใต้หลักการของการปกครองระบอบรัฐธรรมนูญ หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 และในเวลาต่อมา อันเป็นสถานะของสถาบันพระมหากษัตริย์ที่รัฐบาลจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ฟื้นฟูขึ้นใหม่หลังรัฐประหาร พ.ศ. 2500 นอกจากนั้น การเสด็จฯ ท้องที่ต่างจังหวัดยังเป็นที่มาของโครงการพัฒนาชนบทของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ก่อให้เกิดความรับรู้อย่างกว้างขวางที่มีต่อบทบาทด้านการพัฒนาของสถาบันพระมหากษัตริย์ไทย
