แนวทางการอนุรักษ์โบราณสถานเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่ : กรณีศึกษา พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หอศิลป พิพิธภัณฑ์ธนาคารแห่งประเทศไทย และพิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว

Abstract

จากข้อเท็จจริงที่มีการนำโบราณสถานมาปรับปรุงเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่ และการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมในประเทศไทยที่ยังขาดการประเมินผลแนวทางการอนุรักษ์อาคารที่ผ่านมา ว่าได้บรรลุวัตถุประสงค์ที่ถูกต้องตามหลักการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมหรือไม่ ทำให้ไม่สามารถนำข้อมูลจากการปฏิบัติครั้งก่อนๆ มาประกอบการพิจารณาเลือกแนวทางการอนุรักษ์ที่ถูกต้องเหมาะสมในกรณีต่อมาได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งกรณีการบูรณะโบราณสถานเพื่อใช้เป็นพิพิธภัณฑ์ในปัจจุบัน เนื่องจากยังไม่มีเกณฑ์ในการพิจารณาที่ชัดเจน และยังขาดเครื่องมือในการประเมินที่ถูกต้องเหมาะสม ทำให้ข้อมูลเบื้องต้นที่ควรคำนึงถึงเพื่อใช้ประกอบการตัดสินใจเลือกแนวทางปฏิบัติยังขาดประเด็นที่ครบถ้วน ดังนั้นวัตถุประสงค์ของการศึกษาครั้งนี้ คือเพื่อศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดทางทฤษฎีของการอนุรักษ์อาคารเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่กับการอนุรักษ์อาคารกรณีศึกษาจริงที่เกิดขึ้น และเสนอแนวทางหรือเกณฑ์ในการอนุรักษ์โบราณสถานเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่ที่เหมาะสมสำหรับประเทศไทย ระเบียบวิธีการศึกษาตามวัตถุประสงค์คือ ทำการสำรวจอาคารกรณีศึกษา 3 แห่ง ในเรื่องกระบวนการอนุรักษ์และประเมินผลการใช้งานหลังจากอนุรักษ์แล้ว โดยเลือกตัวอย่างการบูรณะโบราณสถานเพื่อใช้เป็นพิพิธภัณฑ์ที่เกิดขึ้นจริงในประเทศไทย คือ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ หอศิลป์ (ถนนเจ้าฟ้า) พิพิธภัณฑ์ธนาคารแห่งประเทศไทย (วังบางขุนพรหม) และพิพิธภัณฑ์พระบาทสมเด็จพระปกเล้าเจ้าอยู่หัว (ถนนหลานหลวง) เพื่อเปรียบเทียบกับแนวคิดและแนวปฏิบัติการอนุรักษ์สากล เนื่องจากอาคารทั้งสามกรณีมีความแตกต่างกันในรายละเอียดและองค์กรผู้ปฏิบัติการ ซึ่งจะช่วยให้เข้าใจปัจจัยสำคัญต่างๆ ที่เกี่ยวข้องได้อย่างครบถ้วน เพื่อนำข้อมูลทั้งหมดมาวิเคราะห์และพัฒนาเป็นแนวทางหรือเกณฑ์ในการอนุรักษ์โบราณสถานเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่ที่เหมาะสม ผลการศึกษาพบว่าเกณฑ์การบูรณะโบราณสถานเพื่อใช้ประโยชน์ใหม่นี้ประกอบด้วย 3 ปัจจัยหลักที่ต้องพิจารณา คือ เกณฑ์การพิจารณาด้านคุณค่าโบราณสถาน (Value) ด้านการออกแบบและก่อสร้างอาคาร (Design and Construction) และด้านการใช้งานอาคาร (Building Use) เนื่องจากอาคารในที่นี้เป็นโบราณสถานที่มีคุณค่าจึงมีเกณฑ์ที่ต้องคำนึงถึงมากกว่าการบูรณะอาคารสมัยใหม่ทั่วไป คือเกณฑ์พิจารณาคุณค่าอาคาร และบางเกณฑ์จึงถูกลดความสำคัญลงไป เช่น เกณฑ์ประเมินด้านเศรษฐศาสตร์อาคาร เนื่องจากการบูรณะอาคารอนุรักษ์ หากจะมีค่าใช้จ่ายและต้นทุนในการดำเนินการสูงกว่าเมื่อเทียบกับอาคารสมัยใหม่ แต่เพื่อการอนุรักษ์คุณค่าของอาคารให้คงอยู่ต่อไปจะได้ผลตอบแทนกลับมามากมายหลายด้านที่ไม่ใช่ตัวเงิน จึงไม่สามารถพิจารณาตามหลักเกณฑ์ความคุ้มทุนทางเศรษฐกิจทั่วไปได้ โดยสรุปเกกณฑ์การอนุรักษ์โบราณสถานเพื่อใช้ประโยชน์ใช้สอยใหม่ได้ โดยผู้วิจัยพยายามถ่ายทอดข้อมูล่จากการค้นคว้า การสำรวจกรณ๊ศึกษา การสัมภาษณ์ผู้มีประสบการณ์ และความรู้ที่ได้ศึกษาเล่าเรียนมาเรียบเรียงลงในวิทยานิพนธ์ฉบับนี้ เพื่อให้ประโยชน์แก่ผุ้อ่านที่สนใจหรือผู้ทำงานเกี่ยวกับการบูรณะอาคารสามารถปรับปรุงโบราณสถานเพื่อประโยชน์ใหม่ให้เหมาะสมสำหรับประเทศไทยต่อไป