สื่อสาธารณะกับการสร้างความเป็นพลเมืองในสังคมไทย: กรณีศึกษารายการนักข่าวพลเมืองขององค์การกระจายเสียงและแพร่ภาพสื่อสาธารณะแห่งประเทศไทย

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์ในการศึกษา 3 ประการคือ 1.เพื่อศึกษาบริบทของรายการนักข่าวพลเมืองขององค์การฯ ในฐานะสื่อสาธารณะที่มีผลต่อการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง 2.เพื่อวิเคราะห์เนื้อหา ประเด็นในการนำเสนอรูปแบบการนำเสนอ รายการนักข่าวพลเมืองขององค์การฯ ในฐานะสื่อสาธารณะ ที่มีผลต่อการศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองในสังคมไทย 3.เพื่อศึกษาผลกระทบของรายการนักข่าวพลเมืองที่ส่งผลต่อการศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองในสังคมไทยขององค์การฯ ในฐานะสื่อสาธารณะ โดยใช้แนวคิดประชาธิปไตย ความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย การศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมือง พื้นที่สาธารณะ สื่อสาธารณะ และการรู้เท่าทันสื่อ โดยรวบรวมข้อมูลจากเทปบันทึกรายการนักข่าวพลเมือง ในปี พ.ศ. 2557 เอกสารและการสัมภาษณ์เชิงลึกผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง ในระดับนโยบาย ผู้ผลิต นักข่าวพลเมือง ผู้ชมรายการและนักวิชาการ ผลการวิจัยพบว่า จากการดำเนินแนวนโยบายการเป็นสื่อสาธารณะขององค์การฯ ที่ได้กำหนดเอาไว้เรื่อง “การมีส่วนร่วมกับสังคม” อันนำไปสู่การเปิดโอกาสแก่ภาคประชาสังคมในการผลิตและเผยแพร่รายการ อันเป็นที่มาของรายการนักข่าวพลเมือง ทั้งนี้รูปแบบของรายการนักข่าวพลเมืองส่วนมากเป็นการนำเสนอเรื่องราวที่ไม่ใช่ลักษณะการร้องทุกข์ แต่เป็นการนำเสนอกิจกรรมที่ได้ลงมือทำเพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น เพื่อให้สังคมได้รับรู้ผ่านพื้นที่รายการนักข่าวพลเมืองและคาดหวังให้เกิดการขยายไปยังพื้นที่สื่ออื่นๆ เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงหรือตามวัตถุประสงค์ของตน ด้านเนื้อหาของรายการนักข่าวพลเมืองได้สอดแทรกทั้งแนวคิดประชาธิปไตยและความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย มากไปกว่านั้นยังเป็นต้นแบบของการใช้พื้นที่รายการนักข่าวพลเมืองของภาคพลเมืองที่ได้ใช้ทักษะการผลิตสื่อและตระหนักในพลังของการใช้สื่อในการแสดงออกถึงการเป็นเจ้าของอำนาจอธิปไตยในการมีส่วนร่วมหรือต่อรองกับรัฐ รวมถึงการนำเสนอข้อเท็จจริงหรือการมีตัวตนของกลุ่มคนที่ไม่มีพื้นที่หรือโอกาสในการสื่อสารเรื่องราวของกลุ่มตนเอง ซึ่งเป็นสิ่งที่ก่อให้เกิดการตระหนักรู้ต่อตัวนักข่าวพลเมือง ซึ่งสอดคล้องกับคุณลักษณะของความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย นอกจากนี้รายการนักข่าวพลเมืองยังส่งผลต่อประชาชนในพื้นที่ที่มีการออกอากาศ กล่าวคือทำให้เกิดเครือข่ายประชาสังคมในพื้นที่หรือในชุมชน ทำให้ประชาชนมีการตื่นตัวในการมีส่วนร่วม ซึ่งลักษณะดังกล่าวเป็นส่วนหนึ่งการเรียนรู้ความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย อย่างไรก็ตามแม้ว่าผู้ชมรายการนักข่าวพลเมือง ได้ตระหนักถึงสิทธิเสรีภาพในการสื่อสารผ่านพื้นที่ของรายการนักข่าวพลเมืองและต้องการมีส่วนร่วมในการผลิตรายการนักข่าวพลเมืองแต่ภายใต้บริบททางการเมือง สังคม รวมถึงรูปแบบของรายการนักข่าวพลเมืองยังส่งผลต่อความเป็นพื้นที่สาธารณะในฐานะสื่อสาธารณะขององค์การฯ และส่งผลต่อเนื้อหาที่รายการนักข่าวพลเมืองได้นำเสนอ