จาก สยามเก่า สู่ ไทยใหม่ : ความหมายทางสังคมและการเมืองในงานสถาปัตยกรรม พ.ศ. 2394-2500

Abstract

การวิจัยชิ้นชิ้นนี้ตั้งอยู่บนกรอบโครงสร้างทางความคิดที่มุ่งศึกษาและวิเคราะห์การเปลี่ยนแปลงทางรูปแบบสถาปัตยกรรมที่ดำเนินควบคู่ไปกับพัฒนาการทางความคิด ความเชื่อ และค่านิยมทางสังคม ตลอดจนความเปลี่ยนแปลงทางสังคมและการเมือง โดยเน้นที่จะค้นหา ความหมาย ที่แฝงอยู่ในรูปแบบงานสถาปัตยกรรม ที่สัมพันธ์กับปัจจัยและแรงผลักดันภายในทางสังคมที่คู่ขนานไปกับปัจจัยภายนอกที่เข้ามา ทั้งนี้ได้ใช้ช่วงเวลาระหว่างปี พ.ศ. 2394-2500 อันเป็นช่วงที่สังคมไทยเปลี่ยนแปลงจากยุค "สยามเก่า" มาสู่ "ไทยใหม่" เป็นตัวแบบในการศึกษา ผลการศึกษาพบว่าเมื่อโลกทัศน์แบบ "จักรวาลทัศน์ไตรภูมิ" ถูกท้าทายด้วยความคิดสมัยใหม่แบบวิทยาศาสตร์ในปลายรัชกาลที่สาม ได้นำมาซึ่งความเปลี่ยนแปลงทางรูปแบบและแนวคิดทางสถาปัตยกรรมเป็นอย่างยิ่ง รูปแบบสถาปัตยกรรมถูกสร้างขึ้นอย่างสอดคล้องกับอุดมคติทางสังคมแบบใหม่ที่อ้างอิงหลักวิทยาศาสตร์มากขึ้น อุดมคติร่วมทางสังคมและปัจจัยทางการเมืองภายในได้นำมาสู่การสร้างงานสถาปัตยกรมที่สะท้อนอุดมคติใหม่เรื่อง "ความศิวิไลซ์" และการเปลี่ยนเข้าสู่ระบอบการปกครองแบบรวมศูนย์ของ "รัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์" ซึ่งอาจเรียกโดยรวมว่าการเปลี่ยนผ่านเข้าสู่ยุค "สยามใหม่" ของสังคมไทย ในเวลาต่อมาเมื่อความผกผันทางสังคมและการเมืองได้นำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงการปกครองสู่ระบอบ "ประชาธิปไตย" งานสถาปัตยกรรมก็ทำหน้าที่สะท้อนอุดมคติในยุค "ไทยใหม่" และแนวคิดแบบ "ประชาธิปไตย" อย่างชัดเจนเช่นกัน โดยสะท้อนผ่านในรูปแบบอาคารที่เรียบง่ายไร้การประดับตกแต่งของ "รูปแบบสถาปัตยกรรมแบบทันสมัย" และ "รูปแบบสถาปัตยกรรมไทยเครื่องคอนกรีต" แต่หลังสงครามโลกครั้งที่สองเป็นต้นมา กระแสแนวคิดแบบ "อนุรักษ์นิยม" และกรอบประวัติศาสตร์แบบ "ราชาชาตินิยมใหม่" ได้ส่งผลสะท้อนกลับทำให้รูปแบบสถาปัตยกรรมหวนกลับมาสู่ความนิยมใน "รูปแบบสถาปัตยกรรมแบบจารีต" อีกครั้งหนึ่ง