พื้นที่ว่างสาธารณะอเนกประโยชน์ในย่านกรุงรัตนโกสินทร์

Abstract

พื้นที่ว่างสาธารณะในบริบทประเทศไทยและตะวันตกต่างมีความต้องการปัจจัยที่จะส่งเสริมการใช้งานพื้นที่ให้มีความอเนกประโยชน์ แต่เนื่องจากบริบทของพื้นที่ที่มีความแตกต่างกันในด้านสภาพภูมิอากาศและวัฒนธรรมของผู้คน หากนำแนวคิดและทฤษฎีที่เกี่ยวกับพื้นที่ว่างสาธารณะที่มีอยู่ในปัจจุบัน ที่ล้วนมีต้นกำเนิดมาจากการคิดค้นโดยนักวิชาการในฝั่งตะวันตก ทฤษฎีดังกล่าวนั้นจะสามารถนำมาใช้ในบริบทของประเทศไทยที่มีความแตกต่างจากประเทศในฝั่งตะวันตกได้หรือไม่ งานวิจัยนี้เป็นการศึกษาพื้นที่ว่างสาธารณะที่มีความอเนกประโยชน์ ที่หมายถึงพื้นที่ที่มีคนหลากประเภท หลากกิจกรรม ในหลายช่วงเวลาของวัน เพื่อศึกษาว่ามีองค์ประกอบใดที่ส่งผลต่อการเป็นพื้นที่อเนกประโยชน์ในบริบทของประเทศไทย โดยลงศึกษาในพื้นที่ย่านกรุงรัตนโกสินทร์ เนื่องจากลักษณะทางกายภาพของพื้นที่ที่เอื้อต่อการสัญจรทางเท้า ซึ่งปัจจัยดังกล่าวส่งผลให้ผู้คนสามารถเข้ามาใช้งานพื้นที่ว่างสาธารณะได้อย่างสะดวก โดยการศึกษานี้มีวัตถุประสงค์ในการแสวงหาปัจจัยที่ส่งผลต่อการใช้พื้นที่ว่างสาธารณะแบบไทย โดยมุ่งเน้นการศึกษาแนวคิดปัจจัยที่ทำให้เกิดพื้นที่ว่างสาธารณะที่ดีแบบไทยที่ขวัญสรวง อติโพธิ(2550)ได้เป็นผู้สรุปไว้ เนื่องด้วยยังไม่มีงานวิจัยใดมารองรับแนวคิดดังกล่าวอย่างครอบคลุมปัจจัยที่มีทั้งหมด งานวิจัยนี้จึงได้นำแนวคิดปัจจัยของพื้นที่ว่างสาธารณะที่ดีแบบไทยมาศึกษา เพื่อหาข้อพิสูจน์ความเชื่อมโยงของแนวคิดกับพื้นที่ว่างสาธารณะอเนกประโยชน์ และหาปัจจัยอื่นนอกเหนือจากแนวคิดที่จะส่งเสริมการเกิดพื้นที่ว่างสาธารณะที่มีความอเนกประโยชน์ในบริบทของประเทศไทย ผลการวิจัยพบว่าในย่านกรุงรัตนโกสินทร์พื้นที่ว่างสาธารณะประเภท ตรอกซอยหรือบาทวิถี เป็นพื้นที่ว่างสาธารณะที่มีความอเนกประโยชน์มากที่สุด เนื่องมาจากกายภาพของพื้นที่ที่สอดคล้องกับบริบทของประเทศไทย เช่น ขนาดของพื้นที่ที่มีขนาดเล็ก แคบและยาว จากสัดส่วนดังกล่าวทำให้พื้นที่เกิดร่มเงาได้ง่ายกว่าพื้นที่ว่างประเภทลาน อย่างไรก็ตามพื้นที่ว่างสาธารณะประเภทลานก็ยังมีความจำเป็นในพื้นที่ย่านกรุงรัตนโกสินทร์ในการจัดงานรองรับกิจกรรมในระดับเมือง จากแนวคิดของขวัญสรวง ปัจจัยทั้ง 5 ประการนั้นส่วนมากมีความสอดคล้องกับการเกิดพื้นที่ว่างสาธารณะ แต่ไม่ได้มีผลกับพื้นที่ว่างสาธารณะในทุกประเภทที่ศึกษา เช่น พื้นที่ว่างสาธารณะประเภทสวน ปัจจัยในด้านการผูกติดกับการกินมีผลกับการเข้ามาใช้งานพื้นที่น้อยมาก และพื้นที่ว่างสาธารณะประเภทบาทวิถี ปัจจัยการอยู่ริมน้ำก็แทบจะไม่มีผลต่อพื้นที่ หากพื้นที่ริมน้ำนั้นไม่มีจุดเปลี่ยนถ่ายการสัญจร เป็นต้น ข้อเสนอแนะในการสร้างพื้นที่ว่างสาธารณะอเนกประโยชน์ในย่านกรุงรัตนโกสินทร์ ควรจะให้ความสำคัญกับปัจจัยที่มีผลต่อบริบทของไทย ทั้งขนาดที่ส่งผลให้เกิดร่มเงา การมีพื้นที่นั่ง ซึ่งอาจเสริมด้วยการมีกิจกรรมการกิน และมีน้ำเป็นองค์ประกอบของพื้นที่เพื่อดึงดูดผู้คนให้เข้ามาใช้งาน หากต้องการพื้นที่สำหรับการใช้งานในระดับชุมชนหรือเมืองที่ไม่ใช่รูปแบบของลาน พื้นที่ว่างสาธารณะประเภทตรอกซอย บาทวิถีก็เป็นพื้นที่ว่างที่มีกายภาพที่ตอบสนองการใช้งานในบริบทประเทศไทยได้เป็นอย่างดี