Abstract:
วิทยานิพนธ์นี้มองผ่านมิติทางเศรษฐกิจสังคม เพื่อศึกษาการเติบโตของเมืองสงขลาระหว่าง พ.ศ. 2385-2472 ที่มีความสัมพันธ์อย่างสำคัญกับบทบาทของกลุ่มตระกูล ณ สงขลา และพ่อค้า ท้องถิ่นเชื้อสายจีนตระกูลอื่น ๆ อันนำมาสู่การเกิด “นครใหญ่" ที่มีลักษณะเป็นเมืองคู่ “สงขลาหาดใหญ่" จากการศึกษาสามารถแบ่งมิติประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเมืองสงขลาออกเป็น 2 ระยะ ระยะแรก ระหว่าง พ.ศ.2385-2455 กลุ่มตระกูล ณ สงขลามีบทบาทสำคัญต่อการเติบโตของเมืองสงขลา ซึ่ง ดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจแบบ “กึ่งอิสระ" ภายใต้บริบทการค้าระบบบรรณาการและระบบ เหมาเมือง ทำให้เมืองสงขลามีความสำคัญทางเศรษฐกิจเป็นเมืองท่าทางการค้า ในช่วงเวลาเดียวกันนี้ พ่อค้าท้องถิ่นเชื้อสายจีนตระกูลอื่น ๆ ซึ่งระยะแรกเติบโตจากการอิงอยู่กับกลุ่มตระกูล ณ สงขลา ได้ ก้าวขึ้นมามีบทบาทสำคัญต่อการเติบโตของเมืองสงขลา จากความเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อม ทางเศรษฐกิจ ที่เมืองสิงคโปร์และปีนังเป็นศูนย์กลางการค้าในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และ จากการที่ศูนย์อำนาจส่วนกลางใช้ระบบเทศาภิบาลปกครองเมืองสงขลาเมื่อ พ.ศ. 2439 ส่งผลให้เมือง สงขลามีความสำคัญในฐานะเป็นศูนย์กลางการปกครอง โดยเป็นที่ตั้งศูนย์บัญชาการมณฑล นครศรีธรรมราช ระยะที่สอง ระหว่าง พ.ศ. 2455-2472 การเติบโตของยางพาราและดีบุก การ ขยายตัวของเส้นทางรถไฟ นำมาซึ่งการเติบโตของเมืองหาดใหญ่ ซึ่งพ่อค้าท้องถิ่นเชื้อสายจีนตระกูล อื่น ๆ ในเมืองสงขลา ปรับการดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจเข้ามาลงทุนในเมืองหาดใหญ่ไปพร้อม ๆ กับ พ่อค้าจากพื้นที่ต่าง ๆ ส่งผลให้ในระยะต่อมาเกิดนครใหญ่ ที่มีลักษณะเป็นเมืองคู่ “สงขลา-หาดใหญ่”
