กระบวนการในการพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยในพื้นที่ชุมชนที่ถูกเพลิงไหม้ : กรณีศึกษาชุมชนหลังตลาดเก่าวัดพระยาไกร เขตบางคอแหลม กรุงเทพมหานคร

Abstract

การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อที่จะศึกษา กระบวนการในการพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยในพื้นที่ชุมชนหลังตลาดเก่าวัดพระยาไกรหลังจากที่ถูกเพลิงไหม้เมื่อวันที่ 18 พฤษภาคม 2548 ชุมชนตั้งอยู่ในพื้นที่เขตบางคอแหลม กรุงเทพมหานคร ติดถนนเจริญกรุง บนที่ดินของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ พื้นที่ประมาณ 2 ไร่ มีที่ดินถูกเพลิงไหม้จำนวน 20 แปลง 37 หลังคาเรือน โดยศึกษากระบวนการดำเนินงาน ปัญหาและข้อจำกัด ตั้งแต่เริ่มกระบวนการจนถึงการออกแบบที่อยู่อาศัย จากข้อมูลเอกสารและการศึกษาเชิงปฏิบัติการโดยลงสำรวจในพื้นที่ เพื่อสอบถามพูดคุย สัมภาษณ์ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการ จัดเวทีประชุม จดบันทึกข้อมูล สังเกตการณ์ ถ่ายภาพ และประชุมสรุปผลวิจัยด้วยวิธีประชุมกลุ่ม โดยรวบรวมข้อมูลที่ได้ทั้งหมดนำมาวิเคราะห์ ผลการศึกษาพบว่า กระบวนการในการพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยในพื้นที่ถูกเพลิงไหม้ ชุมชนหลังตลาดเก่าวัดพระยาไกร ได้รับการสนับสนุนการแก้ปัญหาที่อยู่อาศัยจากภาครัฐ ตามโครงการบ้านมั่นคงของสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) ซึ่งชาวชุมชนมีส่วนร่วมตั้งแต่กระบวนการเลือกรูปแบบโครงการที่อยู่อาศัย ในการพัฒนาได้กำหนดแผนพัฒนาที่อยู่อาศัยอย่างเป็นขั้นตอน ผลการศึกษาได้เริ่มจากการพิจารณาสิทธิ การจัดสิทธิที่อยู่อาศัย การออมทรัพย์ จนถึงขั้นการออกแบบที่อยู่อาศัย โดยมีชุมชนเป็นส่วนสำคัญ ร่วมกับหน่วยงานและคณะบุคคล ทั้งจากสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) สำนักงานเขตบางคอแหลม นักการเมืองท้องถิ่น สถาปนิก ที่ให้ความช่วยเหลือสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง ใช้ระยะเวลาดำเนินกระบวนการจนสำเร็จผลในเวลา 5 เดือน ใช้งบประมาณเฉพาะส่วนที่จำเป็นเพื่ออำนวยความสะดวกต่อการดำเนินงาน ใช้งบประมาณส่วนมากจากภาครัฐที่สนับสนุนการก่อสร้างสาธารณูปโภคและที่อยู่อาศัยทำให้เกิดความคุ้มค่าทั้งด้านระยะเวลาและค่าใช้จ่ายลงทุน โดยผลของการพัฒนาที่อยู่อาศัยแสดงถึงความแตกต่างจากการดำเนินโครงการพัฒนาที่อยู่อาศัยของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ที่เคยดำเนินการมาอย่างชัดเจน ในส่วนที่ให้โอกาสชุมชนมีส่วนร่วมคิดร่วมทำเป็นส่วนน้อย หรือหากมีส่วนร่วมก็มิได้เริ่มดำเนินกระบวนการตั้งแต่ต้น จึงทำให้เกิดประโยชน์สำหรับใช้เป็นรูปแบบจำลองโครงการพัฒนาที่อยู่อาศัยในโครงการอื่นได้ต่อไป ปัญหาและข้อจำกัดที่เกิดขึ้นในการพัฒนาส่วนใหญ่เกิดจากความไม่เข้าใจและไม่ยอมรับของชาวชุมชน ซึ่งสามารถแก้ปัญหาด้วยกลุ่มองค์กรเป็นเวทีร่วมในการแก้ปัญหา เช่น กลุ่มกรรมการออมทรัพย์ กลุ่มย่อย เป็นต้น จนทำให้การพัฒนาสามารถดำเนินการได้ถึงขั้นความพร้อมที่จะยื่นเสนอพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยต่อสถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (พอช.) เพื่อขอการสนับสนุนงบประมาณจากภาครัฐมาดำเนินการให้เป็นไปตามแผนพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยได้ต่อไป ข้อเสนอแนะจากผลการศึกษาพบว่า การมีส่วนร่วมจากทั้งในระดับชุมชนและระดับหน่วยงาน และการสนับสนุนการให้เช่าที่ดินจากเจ้าของที่ดินเพื่อการพัฒนาที่อยู่อาศัย ประกอบกับการสนับสนุนงบประมาณจากภาครัฐ เป็นวิธีการหนึ่งในกระบวนการพัฒนาที่ทำให้ความมั่นใจในระดับชุมชนเกิดขึ้น อันจะนำไปสู่การพัฒนาที่อยู่อาศัยให้มีความมั่นคงได้ ทั้งนี้กระบวนการสร้างความเข้มแข็งในระดับชุมชนด้วยวิธีการออมทรัพย์จะเป็นส่วนสำคัญที่ช่วยทำให้เกิดการมีส่วนร่วมในการดำเนินกระบวนการพัฒนาโครงการที่อยู่อาศัยได้อย่างแท้จริง