Abstract:
วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาปุจฉา-วิสัชนาในฐานะกลวิธีทางวรรณศิลป์ในการสร้างปัญญาความรู้ ความเข้าใจพุทธธรรมในวรรณคดีไทยพุทธศาสนา ผลการวิจัยพบว่า ปุจฉา-วิสัชนา หมายถึงการถามและการตอบปัญหาธรรม เป็นกลวิธีนำเสนอพุทธ ธรรมในวรรณคดีพุทธศาสนาภาษาบาลีทั้งในพระไตรปิฎกและวรรณคดีพุทธศาสนาหลังพระไตรปิฎก ปุจฉา- วิสัชนามีความสำคัญในฐานะเป็นวิธีการสั่งสอนและเผยแผ่ธรรมของพระพุทธเจ้าและพุทธสาวก เป็นกลวิธีช่วย การทรงจำเพื่อรักษาและสืบทอดพุทธศาสนาในวัฒนธรรมมุขปาฐะ และสืบเนื่องเป็นขนบวรรณศิลป์ในวรรณคดี ลายลักษณ์อีกทั้งปุจฉา-วิสัชนายังมีนัยสำคัญในฐานะเป็นกลวิธีที่เอื้อต่อการเจริญสมาธิ ปุจฉา-วิสัชนาเป็นกลวิธีทางวรรณศิลป์ในการสื่อสาระธรรมในวรรณคดีไทยพุทธศาสนา ได้แก่ วรรณคดีชาดก วรรณคดีสาระธรรม และวรรณคดีพระราชปุจฉา ได้อย่างกระจ่างชัด ในลักษณะต่าง ๆ ได้แก่ ปุจฉา-วิสัชนาลักษณะแห่งธรรมนัยเดียว ปุจฉา-วิสัชนาปริศนาธรรม ปุจฉา-วิสัชนาที่ชับซ้อนหลายนัย และปุจฉา- วิสัชนาในลักษณะตั้งปุจฉาและวิสัชนาโดยผู้แต่งเอง ลักษณะทางวรรณศิลป์เกิดจากการประสานองค์ประกอบทาง วรรณคดี ทั้งการใช้ภาษาและการเรียบเรียงอย่างประณีต มีเอกภาพเพื่อนำเสนอพุทธธรรม ในฐานะกลวิธีทางวรรณศิลป์ในการสร้างปัญญาความรู้ ปุจฉา-วิสัชนาเป็นกลวิธีที่ทำให้ผู้ศึกษาได้มี ส่วนร่วมในตัวบท โดยกำหนดประเด็นปัญหา โน้มน้าว กระตุ้นและท้าทายให้เกิดการขบคิดตีความ แล้วคลี่คลาย ไขปัญหา สร้างความกระจ่าง อรรถาธิบายให้ความรู้ พัฒนาความคิด กำจัดทิฐิมานะ นำไปสู่ความเข้าใจในพุทธ ธรรม สร้างศรัทธาและปัญญาในที่สุด ผลที่เกิดขึ้นคือปีติอันเกิดจากความเข้าใจอย่างกระจ่างหมดจดสมบุรณ์ ปุจฉา-วิสัชนายังเป็นกลวิธีที่มีความสำคัญในวัฒนธรรมไทยอันเนื่องด้วยพุทธศาสนา ได้แก่ ประเพณีมี พระราชปุจฉา การเทศนาสอนธรรม และปรากฎในวัฒนธรรมพื้นบ้านทั้งเพลงปฏิพากย์ ปริศนาคำทาย และผญา ภาษิต ทั้งเป็นกลวิธีในการเรียนการสอนพุทธศาสนาในรูปแบบเรียนและหนังสือสอนธรรมะ ปุจฉา-วิสัชนาใน สังคมไทยจึงมีความโดดเด่นสำคัญ เป็นกลวิธีที่เข้าถึงกลุ่มคนทุกระดับในสังคม มีบทบาทและความสำคัญอย่างยิ่ง ในวิถีชีวิตของคนไทย
