พระบรมราโชบายทางการเมืองของ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

Abstract

เมื่อพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ขึ้นครองราชย์เป็นพระมหากษัตริย์ รัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ บ้านเมืองยังไม่มั่นคง เกิดความขัดแย้งทางการเมืองภายใน และภายนอกพระราชอาณาจักร แต่พระองค์ทรงสามารถปกครองบ้านเมืองได้อย่างสงบ จนกระทั่งกล่าวได้ว่า เป็นช่วงเวลาที่บ้านเมืองปราศจากการทำศึกสงครามใหญ่กับประเทศเพื่อนบ้านดังแต่ก่อน และบ้านเมืองมีความเจริญรุ่งเรืองขึ้น ทั้งทางด้านเศรษฐกิจ สังคม และศิลปวัฒนธรรม ดังนั้นการศึกษาเกี่ยวกับพระบรมราโชบายทางการเมืองของพระองค์จึงเป็นสิ่งที่น่าสนใจ วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษา พระบรมราโชบายทางการเมืองของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยโดยจะพิจารณาถึงปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อการกำหนดพระบรมราโชบายทางการเมืองของพระองค์ จุดประสงค์ในการดำเนินพระบรมราโชบาย วิธีการดำเนินพระบรมราโชบายทางการเมือง และผลของการดำเนินพระบรมราโชบายเหล่านั้น ผลของการศึกษาพบว่า ประสบการณ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยตั้งแต่พระเยาว์ ประกอบกับสถานการณ์ทางการเมืองในสมัยนั้น เป็นปัจจัยสำคัญประการหนึ่ง ที่มีอิทธิพลต่อการกำหนด และดำเนินพระบรมราโชบายทางการเมืองของพระองค์ ที่สำคัญ 2 ประการคือ พระบรมราโชบายสร้างเสริมความมั่นคงของสถาบันพระมหากษัตริย์ ตลอดจนความสงบภายในราชอาณาจักร และพระบรมราโชบายต่างประเทศเพื่อสร้างความมั่นคงทางการเมืองของราชอาณาจักร การดำเนินพระบรมราโชบาย เพื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ประการแรกนั้นคือ การควบคุมอำนาจของพระบรมวงศานุวงศ์และขุนนาง ให้อยู่ในดุลย์อำนาจซึ่งกันและกัน มิให้อำนาจตกอยู่กับฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งมากเกินไป ทรงปรับปรุงระเบียบควบคุมสังคมให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น พร้อมกับพยายามให้แนวทางปฏิบัติตน ในการอยู่ร่วมกันในสังคมโดยผ่านทางพุทธศาสนา วรรณกรรม และการละคร ส่งผลให้สถาบันพระมหากษัตริย์ ภายใต้ราชวงศ์จักรีมีความมั่นคงขึ้น ประชาชนมีสภาพความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น สำหรับการดำเนินพระบรมราโชบายต่างประเทศ เพื่อให้บรรจุวัตถุประสงค์ ประการที่ 2 ทรงพยายามรักษาอำนาจเหนือเมืองประเทศราชไว้ด้วยวิธีการต่าง ๆ ทั้งโดยสันติวิธีและการใช้กำลังทหาร เตรียมบ้านเมืองให้ เข้มแข็งมั่นคง พร้อมทั้งกำลังคนและอาวุธยุทโธปกรณ์ สร้างความสัมพันธ์กับประเทศเพื่อนบ้านและประเทศตะวันตก ทั้งในลักษณะมิตรและศัตรู เพื่อสร้างเสริมความมั่นคงของราชอาณาจักร ส่งผลให้ไทยสามารถรักษาประเทศราชไว้ได้ดังเดิม หัวเมืองใหญ่ ๆ ได้รับการปรับปรุงให้เข้มแข็ง ความสัมพันธ์กับประเทศตะวันตก ยังเอื้อต่อความมั่นคงของราชอาณาจักร ด้านการสะสมอาวุธปืน การสืบข่าวการเมืองต่างประเทศ และการขยายตัวของกิจการค้าต่างประเทศ ทำให้รัฐมีเงินไปทำนุบำรุงประเทศมากขึ้น กล่าวได้ว่า การคำาเนินพระบรมราโชบายทางการเมือง ของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย เป็นปัจจัยสำคัญประการหนึ่งที่ทำให้สถาบันพระมหากษัตริย์ และราชอาณาจักรมั่นคงขึ้น บ้านเมืองปราศจากสงครามใหญ่ ๆ เศรษฐกิจ และศิลปวัฒนธรรมเจริญขึ้น