ข้อสัญญาจำกัดการแข่งขันในแนวดิ่งในธุรกิจสถานีบริการน้ำมัน

Abstract

พระราชบัญญัติการแข่งขันทางการค้าพ.ศ.2560 มาตรา 56 (3) ประกาศคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า เรื่อง แนวทางปฏิบัติในการพิจารณาการกระทําร่วมกันของผู้ประกอบธุรกิจ อันเป็นการผูกขาด หรือลดการแข่งขัน หรือจํากัดการแข่งขันในตลาด พ.ศ. 2561 มาตรา 57 และ ประกาศคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า เรื่อง แนวทางพิจารณาการปฏิบัติทางการค้าที่ไม่เป็นธรรมในธุรกิจแฟรนไชส์ ของประเทศไทยยังไม่มีความชัดเจนว่าอะไรคือ ข้อจำกัดที่เกินกว่าความจำเป็นในการบรรลุประโยชน์ข้างต้น ตามที่กำหนดเอาไว้ในมาตรา 56 วรรคสอง และจากการศึกษาเปรียบเทียบกฎหมายของสหภาพยุโรปและประเทศสหรัฐอเมริกาพบว่ามีการกำหนดหลักเกณฑ์ที่ใช้ในการพิจารณาว่า ข้อจำกัดที่เกินกว่าความจำเป็น และประโยชน์ข้างต้น ที่หมายถึงนั้นมีหลักเกณฑ์ในการพิจารณาในเรื่องใดบ้าง และนำมาพิจารณาในกรณีของข้อตกลงที่ให้สิทธิในการประกอบธุรกิจสถานีบริการน้ำมันระหว่างบริษัทผู้ค้าน้ำมันกับผู้ประกอบการจะมีข้อตกลงบางประการที่อาจเข้าข่ายเป็นการจำกัดการแข่งขันทางการค้าในแนวดิ่ง ได้แก่ การกำหนดราคาขายปลีกน้ำมัน การขายพ่วง การกำหนดให้ทำธุรกิจเฉพาะกับตนเท่านั้น การกำหนดท้องที่ขาย และการกำหนดปริมาณขั้นต่ำในการจำหน่ายน้ำมัน ว่าหากพิจารณาจากข้อเท็จจริง ประกอบกับหลักเหตุผลและหลักความจำเป็นทางธุรกิจ ข้อตกลงเหล่านี้เป็นข้อตกลงที่เกินกว่าความจำเป็นหรือไม่

จากการศึกษากฎหมายสหภาพยุโรปได้มีการกำหนดหลักเกณฑ์ในการพิจารณาข้อยกเว้นของการตกลงร่วมกันในแนวดิ่งที่ไม่ถือว่าเป็นความผิดตามกฎหมายแข่งขันทางการค้าไว้ ซึ่งเงื่อนไขแรกในการพิจารณาได้แก่ การปฏิบัติร่วมกันหรือประเภทของการปฏิบัติร่วมกันต้องมีส่วนช่วยในการพัฒนาหรือการกระจายสินค้า หรือส่งเสริมความก้าวหน้าทางเทคนิคหรือทางเศรษฐกิจ กล่าวคือ แม้ข้อตกลงบางข้อตกลงอาจเข้าข่ายว่าเป็นการจำกัดการแข่งขันทางการค้า แต่หากข้อตกลงนั้นมีส่วนช่วยในการปรับปรุงการผลิตหรือจำหน่ายสินค้าหรือส่งเสริมความก้าวหน้าทางเทคนิคหรือเศรษฐกิจ ข้อตกลงนั้นก็อาจได้รับการยกเว้นที่จะไม่ถือว่าเป็นข้อตกลงที่มีลักษณะเป็นการจำกัดการแข่งขันทางการค้า ซึ่งสามารถพิจารณาได้ด้วยการประเมินประสิทธิภาพที่เพิ่มขึ้นของการทำข้อตกลงนั้น โดยพิจารณาประสิทธิภาพที่เกิดขึ้นจากการทำข้อตกลง ความเป็นไปของประสิทธิภาพ ขนาดของประสิทธิภาพ วันที่จะเกิดประสิทธิภาพ มูลค่าของประสิทธิภาพ โดยสิ่งที่ต้องพิสูจน์ได้แก่ ลักษณะของประสิทธิภาพ ความเชื่อมโยงระหว่างข้อตกลงกับประสิทธิภาพที่เกิดขึ้น ความเป็นไปได้และความสำคัญของแต่ละประสิทธิภาพที่อ้างถึงและประสิทธิภาพที่ถูกอ้างจะสามารถทำได้อย่างไร เมื่อใด โดยสหภาพยุโรปได้มีการกำหนดประเภทของประสิทธิภาพไว้ซึ่งแบ่งเป็นหมวดหมู่กว้างๆ ได้แก่ ประสิทธิภาพในด้านต้นทุน และประสิทธิภาพในเชิงคุณภาพ นอกจากนี้ยังมีการพิจารณาร่วมกับประโยชน์ในทางเศรษฐกิจซึ่งพิจารณาได้จากข้อดีหรือผลกระทบในด้านบวกของการจำกัดการแข่งขันในแนวดิ่ง หากชั่งน้ำหนักระหว่างผลกระทบในด้านลบและผลกระทบในด้านบวกหากมีผลกระทบในด้านบวกที่มากกว่าข้อตกลงนั้นก็อาจไม่ถือว่าเป็นความผิด อีกทั้งในการพิจารณาประโยชน์ของข้อตกลงที่เป็นการจำกัดการแข่งขันทางการค้าในแนวดิ่งของประเทศสหรัฐอเมริกาสามารถพิจารณาได้จาก หลักแห่งเหตุผล ซึ่งวิเคราะห์ถึงผลกระทบของพฤติกรรมดังกล่าว โดยศาลจะพิจารณาตามข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้น สภาพของธุรกิจ โครงสร้างในทางการตลาด ตลอดจนสภาพของตลาดทั้งก่อนและหลัง รวมทั้งการพิจารณาถึงระยะเวลาของการทำข้อตกลงที่เป็นการจำกัดการแข่งขันในแนวดิ่ง ว่ามีความสมเหตุสมผลหรือไม่ หากพิจารณาแล้วว่าข้อตกลงดังกล่าวมีผลกระทบด้านบวกในเศรษฐกิจมากกว่าด้านลบ ข้อตกลงดังกล่าวก็จะไม่ถือว่าเป็นข้อตกลงที่เป็นการจำกัดการแข่งขันที่เกินกว่าความจำเป็น

จากการศึกษาหลักเกณฑ์ของสหภาพยุโรปและประเทศสหรัฐอเมริกา ประเทศไทยจึงควรมีการออกประกาศคณะกรรมการการแข่งขันทางการค้า เรื่อง ข้อสัญญาในธุรกิจแฟรนไชส์สถานีบริการน้ำมัน โดยออกตามความในมาตรา 56 และนำเรื่องของการปฏิบัติทางการค้าที่ไม่เป็นธรรมในมาตรา 57 มาพิจารณาประกอบกัน เพื่อกำหนดหลักเกณฑ์ให้บริษัทผู้ค้าน้ำมันและผู้ประกอบการใช้ในการพิจารณาว่าข้อสัญญาใดที่ทำระหว่างกันอาจเข้าข่ายข้อสัญญาที่ไม่เป็นธรรมหรืออาจเป็นการจำกัดการแข่งขันในแนวดิ่ง ซึ่งเป็นแนวทางให้ผู้ประกอบธุรกิจสามารถประเมินตนเองได้ก่อนที่จะมีการตกลงทำสัญญาร่วมกัน