ศัตรูประชาชน ของ เฮนริก อิบเสน : งานวิพากษ์ความหน้าไหว้หลังหลอกของสังคม

Abstract

เฮนริก อิบเสน “บิดาแห่งการละคนสมัยใหม่” ก่อให้เกิดเสียงวิพากษ์วิจารณ์ครั้งแล้วครั้งเล่าในวงการละครทั่วยุโรปด้วยแก่นเรื่องที่น่าตระหนกตกใจสำหรับสังคมตามแบบแผนใน A Doll’s House (1879) และ Ghosts (1881) เขาเชิดชูเสรีภาพและความจริงซึ่งปัจเจกชนควรจะเผชิญหน้า โดยไม่ต้องคำนึงถึงการรักษาภาพลักษณ์ที่หลอกลวงต่อสังคม เสียงวิพากษ์วิจารณ์ที่ตามมาจากพวกหัวเก่าที่ยึดถือแบบแผนประเพณีทำให้เขาตอบโต้ด้วยบทละครเรื่อง An Enemy of the People (1882) ซึ่งเขายิ่งแสดงความเป็น”กบฏ” หัวรุนแรงอย่างโจ่งแจ้งเพิ่มมากยิ่งขึ้น โดยเปิดโปงประณามความไม่โปร่งใสและหน้าไหว้หลังหลอกของสังคมอย่างเจ็บแสบ ไม่ว่าจะเป็นพวกอนุรักษ์นิยม พวกเสรีนิยม หรือพวกมัชฌิมนิยม รวมทั้งความโง่เง่าของ “เสียงส่วนมากที่ผนึกกำลังแน่น” (solid majority หรือ compact majority) อิบเสนประกาศตัวเป็นนักปัจเจกนิยมและผู้เชิดชูและแสวงหาความจริงโดยถ่องแท้ เขาประณามความหน้าไหว้หลังหลอกของกลุ่มอำนาจและกลุ่มผลประโยชน์ รวมทั้งสื่อมวลชนที่ “ไม่โปร่งใส” ด้วยในเรื่อง ดร.สต็อกมันน์ผู้ซึ่งทุ่มเทและคำนึงถึงผลประโยชน์ส่วนรวมมากที่สุดกลับถูกตราหน้าว่าเป็น “ศัตรูประชาชน” ซึ่งทำให้เขาได้ค้นพบความจริงอีกข้อหนึ่งในที่สุดว่า “คนที่แกร่งที่สุดคือคนที่ยืนอยู่โดยลำพัง” หมอสต็อกมันน์กลายเป็นพระเอกของบทละครที่เชิดชูความจริงและ “ความโปร่งใส” มากที่สุดคนหนึ่งในวรรณกรรมการละคร