รัฐธรรมนูญและสถาบันการเมือง : ศึกษารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษารัฐธรรมนูญและสถาบันการเมือง โดยการศึกษารัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 ตั้งแต่กระบวนการจัดทำรัฐธรรมนูญ บริบททางการเมืองเศรษฐกิจ และสังคม ทั้งก่อนการประกาศใช้รัฐธรรมนูญและในระหว่างที่มีการบังคับใช้รัฐธรรมนูญ และการบังคับใช้รัฐธรรมนูญในสภาพความเป็นจริง ซึ่งเป็นช่วงเวลาตั้งแต่ พ.ศ. 2475-พ.ศ. 2489 ผลจากการศึกษาพบว่า รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2475 ได้จัดทำขึ้นโดยการประนีประนอมกันระหว่างพระมหากษัตริย์และคณะราษฎร โดยมีหลักการสำคัญ คือ การกำหนดรูปแบบการปกครองในระบบรัฐสภา มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข รูปแบบรัฐสภาเป็นรูปแบบสภาเดียว คือ สภาผู้แทนราษฎรซึ่งมาจากการเลือกตั้งของประชาชน อย่างไรก็ตามบทเฉพาะกาลของรัฐธรรมนูญฉบับนี้ได้กำหนดให้สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรมี 2 ประเภท คือ สมาชิกประเภทที่ 1 มาจากการเลือกตั้ง และสมาชิกประเภทที่ 2 มา จากการแต่งตั้งโดยพระมหากษัตริย์ อีกทั้งยังมีการรับรองสิทธิเสรีภาพของประชาชนไว้เป็นลายลักษณ์อักษรด้วย ภายหลังจากการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ เริ่งปรากฏความขัดแย้งระหว่างพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวกับสภาผู้แทนราษฎรและคณะรัฐมนตรีมากขึ้น พระองค์ได้ยับยั้งร่างกฎหมายหลายฉบับและมีความขัดแย้งกับนโยบายของรัฐบาลหลายประการ ในที่สุดพระองค์ได้สละราชสมบัติ เป็นผลให้สถาบันพระมหากษัตริย์ไม่มีบทบาทในการเหนี่ยวรั้งการใช้อำนาจของสถาบันการเมืองอื่นๆ อีก สำหรับบทบาทและความสัมพันธ์ระหว่างสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและคณะรัฐบาลนั้น เนื่องจากผู้มีอำนาจในการแต่งตั้งสมาชิกประเภทที่ 2 ที่แท้จริง คือ คณะราษฎร สมาชิกประเภทที่ 2 ส่วนใหญ่จึงเป็นพรรคพวกของคณะราษฎร และเกือบตลอดระยะเวลาที่ใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้นายกรัฐมนตรีก็คือ ผู้มีบทบาทสำคัญในคณะราษฎร ด้วยเหตุนี้สมาชิกประเภทที่ 2 และคณะรัฐบาลจึงเป็นบุคคลกลุ่มเดียวกัน ส่วนสมาชิกประเภทที่ 1 มีบทบาททางการเมืองเฉพาะในสมัยรัฐบาลพระยาพหลพลพยุหเสนาเท่านั้น ต่อมาในสมัยรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม บทบาทของสมาชิกประเภทที่ 1 แทบจะไม่มีเลย เนื่องจากรัฐบาลได้ใช้อำนาจเด็ดขาดในการปราบปรามบุคคลที่เป็นปรปักษ์ทางการเมืองกับคณะรัฐบาล เป็นผลให้การถ่วงดุลย์อำนาจระหว่างฝ่ายนิติบัญญัติและฝ่ายบริหารไม่ค่อยมีผลในทางปฏิบัติมากนัก และคณะรัฐบาลมักใช้อำนาจเหนือสภาผู้แทนราษฎรเสมอ สำหรับการรับรองสิทธิและเสรีภาพของประชาชน ในระหว่างที่ประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ ได้มีการออกกฎหมายหลายฉบับที่เป็นการขัดต่อสิทธิเสรีภาพของประชาชนด้วย จึงอาจกล่าวำได้ว่าเหตุการณ์ทาการเมืองที่เกิดขึ้นในระหว่างที่ใช้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ มีอิทธิพลทำให้การบังคับใช้รัฐธรรมนูญไม่บรรลุวัตถุประสงค์ของการปกครองในระบบรัฐสภา แต่ถือได้ว่ารัฐธรรมนูญฉบับนี้ เป็นจุดเริ่มต้นในการพัฒนาระบบประชาธิปไตย และปูพื้นฐานการปกครองในระบบรัฐสภาให้เกิดขึ้นในประเทศไทย