วาทกรรมเรื่อง "ชาติไทย" ของปัญญาชนหัวก้าวหน้า ระหว่าง พ.ศ. 2490-2505

Abstract

ศึกษาความคิดของกลุ่มปัญญาชนหัวก้าวหน้าเกี่ยวกับการผลิตวาทกรรมเรื่อง "ชาติไทย" ว่าด้วยเรื่อง ประวัติศาสตร์ "ชาติไทย" "เอกราชของชาติ" และ "ศัตรูของชาติ" ในระหว่าง พ.ศ. 2490-2505 ซึ่งปัญญาชนหัวก้าวหน้าเหล่านี้ได้เสนอแนวทางอธิบายใหม่ ที่มีความหมายแตกต่างจากวาทกรรมกระแสหลัก จากการศึกษาพบว่า การรวมกลุ่มของกลุ่มปัญญาชนในทศวรรษ 2490 เกิดจากการหลอมรวมปัญญาชนสองรุ่นเข้าด้วยกัน คือบางส่วนเป็นปัญญาชนรุ่นที่เติบโตมาในทศวรรษ 2470 หากแต่ยังคงมีบทบาทต่อเนื่องมาจนกระทั่งถึงทศวรรษ 2490 และกลุ่มที่สองเป็นปัญญาชนที่เพิ่งเติบโตและก้าวเข้ามามีบทบาทในทศวรรษ 2490 ปัญญาชนทั้งสองรุ่นมีการรวมกลุ่มกันโดยมีสื่อกลางคือแหล่งที่เป็นสื่อสิ่งพิมพ์ ทั้งหนังสือพิมพ์ นิตยสาร วารสาร ฉะนั้นแหล่งที่เป็นโรงพิมพ์และสำนักพิมพ์เหล่านี้ ซึ่งเป็นเสมือนศูนย์กลางในการติดต่อสื่อสาร ถ่ายทอด แลกเปลี่ยนความคิด อุดมการณ์แก่กันและกัน เปิดโอกาสให้กลุ่มปัญญาชนมีอิสระทางความคิดและสามารถเปิดรับแนวคิดใหม่ๆ เช่นแนวคิดแบบสังคมนิยมและมาร์กซิสม์ อันทำให้เป็นช่องทางที่ปัญญาชนบางคน นำมาเป็นอาวุธในการเปิดประเด็นวิพากษ์โครงสร้างสังคม และที่สำคัญคือนำไปสู่การวิพากษ์ "ชาติไทย" ที่เป็นอุดมการณ์กระแสหลักที่ครอบงำความรู้ในสังคมขณะนั้น ประกอบกับทศวรรษ 2490 เกิดความเปลี่ยนแปลงทั้งภายในประเทศและภายนอกประเทศ อันเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญที่ทำให้กลุ่มปัญญาชนหัวก้าวหน้าได้สร้างวาทกรรมใหม่ ได้แก่ การสร้างแนวการอธิบายประวัติศาสตร์ความเป็นมาของ "ชาติไทย" ก่อนรัฐสมัยใหม่ว่ามีที่มาจากกลุ่มชนที่หลากหลายชาติพันธุ์ ทำให้เกิดการอธิบายเรื่อง "อัตลักษณ์ไทย" ใหม่ว่ามีความหลากหลายทั้งทางด้าน ภาษา ศิลปวัฒนธรรม ตลอดจนขนบธรรมเนียมจารีตประเพณีของท้องถิ่น ที่แตกต่างไปตามกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยตามภูมิภาคต่างๆ นอกจากนี้กลุ่มปัญญาชนหัวก้าวหน้าได้สร้างการอธิบายเรื่อง "เอกราชของชาติ" ว่าหมายถึงการมีอิสระในการดำเนินนโยบายกับต่างประเทศ โดยไม่ต้องขึ้นอยู่กับอิทธิพลของชาติมหาอำนาจและการนิยามเรื่อง "ศัตรูของชาติ" ซึ่งหมายถึง "จักรพรรดินิยมแผนใหม่" คือ สหรัฐอเมริกา รวมทั้งกลุ่มข้าราชการและนักการเมือง ที่แสวงหาผลประโยชน์จากความร่วมมือกับต่างชาติ แม้ว่าทศวรรษ 2490 จนถึงต้นทศวรรษ 2500 จะเป็นช่วงโอกาสและจังหวะเวลาที่ปัญญาชนหัวก้าวหน้า ได้มีโอกาสผลิตวาทกรรมโต้ตอบกระแสหลัก หากแต่ในที่สุดแล้ว ด้วยอำนาจรัฐที่มีกลไกการจัดการที่เหนือกว่า จึงมีการกวาดล้างและจับกุมขังคุกกลุ่มปัญญาชนหัวก้าวหน้า ในข้อหาการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ อันเป็นการลบกลุ่มคนเหล่านี้ออกไปจากความทรงจำของสังคม และผลงานของพวกเขากลายเป็นสิ่งพิมพ์ต้องห้าม เพื่อไม่ให้เกิดการผลิตซ้ำอุดมการณ์ของพวกเขาอีกต่อไป ต้องรอตราบจนกระทั่งอีกทศวรรษต่อมา วาทกรรมของพวกเขาจึงถูกนำมารื้อฟื้นอีกครั้ง