การประเมินหนังสือหายากภาษาไทยของห้องสมุดสยามสมาคม

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา เนื้อหา ประเภท ลักษณะ ช่วงระยะเวลา และแหล่งผลิตหนังสือหายากของห้องสมุดสยามสมาคม จำนวน 769 รายการ โดยไม่รวมเอกสารตัวเขียน จุลสาร สูจิบัตร หนังสือพิมพ์ วารสาร นิตยสาร แผนที่และสิ่งพิมพ์ระยะสั้น ยกเว้นราชกิจจานุเบกษา ในช่วงแรกของการผลิต คือ พ.ศ. 2417-2451 วิธีดำเนินการวิจัยใช้วิธีประเมินตามเกณฑ์ประเมินหนังสือหายากที่สร้างขึ้น จากการศึกษาเอกสารและคำแนะนำของผู้ทรงคุณวุฒิ รวม 9 ท่าน ผลการวิจัยเสนอเป็นค่าร้อยละ ซึ่งสามารถสรุปได้ดังนี้ หนังสือหายากภาษาไทยในห้องสมุดสยามสมาคม จำแนกตามการจัดหมู่ระบบทศนิยมของดิวอี้ มีเนื้อหาด้านวรรณคดี (ได้แก่ วรรณคดีไทย) มากที่สุด คิดเป็นร้อยละ 23.93 รองลงมาคือหมวดสังคมศาสตร์ (ได้แก่ วัฒนธรรมไทย ลัทธิประเพณีไทย การละเล่นพื้นเมือง) หมวดประวัติศาสตร์ (ได้แก่ เรื่องราวเกี่ยวกับประเทศไทย) หมวดศาสนา (ได้แก่ วัฒนธรรมไทย ลัทธิประเพณีไทยที่เกี่ยวกับศาสนา) หมวดวิทยาศาสตร์ประยุกต์ และหมวดวิทยาศาตร์ ผลการวิจัยนี้สอดคล้องกับแนวเหตุผลที่ว่า หนังสือหายากภาษาไทยของห้องสมุดสยามสมาคมส่วนใหญ่มีเนื้อหาเกี่ยวข้องกับ วัตถุประสงค์ของสมาคม อันได้แก่ "การรวบรวมข้อเท็จจริง และส่งเสริมศิลปศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ศิลปและวัฒนธรรมไทย วรรณคดีไทย ลัทธิประเพณีไทย การละเล่นพื้นเมือง และเรื่องราวเกี่ยวกับประเทศไทย" เมื่อประเมินหนังสือหายากภาษาไทยตามเกณฑ์ 4 ประเภท พบว่า หนังสือหายากประเภทที่มีสภาพสมบูรณ์หรือมีสภาพรูปเล่มสวยงามมีจำนวนมากที่ สุด คิดเป็นร้อยละ 94.80 รองลงมาคือหนังสือที่มีความสำคัญทางด้านประวัติการพิมพ์ในประเทศไทย หนังสือที่มีประวัติการครอบครอง และหนังสือที่มีเนื้อหาเป็นที่กล่าวขวัญถึง จากเกณฑ์ 16 ลักษณะ พบว่า หนังสือหายากลักษณะที่ตกทอดมาจนถึงปัจจุบัน โดยยังอยู่ในสภาพดี มีจำนวนมากที่สุดคิดเป็นร้อยละ 93.11 รองลงมาได้แก่ หนังสือที่มีการพิมพ์จำนวนจำกัด หนังสือที่จัดพิมพ์ในช่วงระยะ 50-90 ปี ของพัฒนาการพิมพ์ของประเทศไทย (พ.ศ. 2379-2468) หนังสือที่พิมพ์จากต้นฉบับที่มีอยู่ในหอสมุดวชิรญาณราชบัณฑิตสภา และกรมศิลปากร เมื่อศึกษาระยะเวลาที่ผลิตหนังสือ พบว่า มีหนังสือที่จัดพิมพ์ในช่วงระหว่าง พ.ศ. 2454-2468 มากที่สุด คิดเป็นร้อยละ 52.15 รองลงมาได้แก่ หนังสือในช่วง พ.ศ. 2469-2484 หนังสือที่ไม่ปรากฏปีที่พิมพ์ หนังสือช่วง พ.ศ. 2488 เป็นต้นมา หนังสือหายากที่ผลิตในช่วง พ.ศ. 2412-2453 ส่วนใหญ่จัดพิมพ์ที่โรงพิมพ์หลวง รองลงมาได้แก่ โรงพิมพ์บำรุงนุกูลกิจ โรงพิมพ์วัชรินทร์ โรงพิมพ์กองละหุโทษ โรงพิมพ์อักษรนิติ หนังสือหายากที่จัดพิมพ์ในช่วง พ.ศ. 2454-2468 และ พ.ศ. 2469-2484 ส่วนใหญ่ตีพิมพ์ที่โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร หนังสือหายากที่จัดพิมพ์ในช่วง พ.ศ. 2485-2487 และช่วง พ.ศ. 2488 เป็นต้นมา ส่วนใหญ่พิมพ์ที่โรงพิมพ์พระจันทร์หนังสือที่ไม่ปรากฏปีที่พิมพ์ ส่วนใหญ่พิมพ์ที่โรงพิมพ์โสภณพิพรรฒธนากร ผลการวิจัยครั้งนี้สามารถใช้เป็นแนวทางสำหรับห้องสมุดสยามสมาคม ในการสงวนรักษาหนังสือหายาก ตลอดจนการปรับปรุงการจัดหา และให้บริการข้อมูลเพื่อการวิจัยอย่างมีประสิทธิภาพเกี่ยวกับประเทศไทยและ ประเทศเพื่อนบ้าน