ศักยภาพในการพัฒนาที่อยู่อาศัยของผู้อยู่อาศัยย่านเมืองเก่า : กรณีศึกษาชุมชนนางเลิ้ง กรุงเทพมหานคร

Abstract

ชุมชนนางเลิ้งเป็นย่านประวัติศาสตร์ที่มีเอกลักษณ์แห่งหนึ่งของกรุงเทพมหานคร จึงมีหลายหน่วยงานได้พยายามดำเนินการอนุรักษ์ชุมชน โดยมุ่งเน้นด้านกายภาพเป็นสำคัญ แต่สิ่งที่มีความสำคัญเป็นอย่างยิ่งที่คือ การฟื้นฟูที่อยู่อาศัย ซึ่งจะทำให้ชุมชนมีสภาพการอยู่อาศัยดีขึ้น ผู้อยู่อาศัยสามารถอยู่อาศัยในพื้นที่และรักษาเอกลักษณ์ของย่านประวัติศาสตร์ต่อไปได้ การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาสภาพที่อยู่อาศัยของชุมชนนางเลิ้ง ลักษณะทางเศรษฐกิจ สังคม ความจำเป็นและความต้องการเกี่ยวกับที่อยู่อาศัยของผู้อยู่อาศัย รวมถึงปัญหาด้านการอยู่อาศัย ทัศนคติต่อการแก้ไขปัญหาและพัฒนาที่อยู่อาศัย และวิเคราะห์ศักยภาพของผู้อยู่อาศัยในการแก้ปัญหาและพัฒนาที่อยู่อาศัย โดยใช้การสำรวจ การสังเกต พื้นที่ และใช้แบบสัมภาษณ์กับชาวชุมชนจำนวน 135 ตัวอย่าง ผลการศึกษาสรุปได้ดังนี้ 1. ชุมชนนางเลิ้งมีอาคารที่อยู่อาศัยแบ่งได้ 3 ประเภท คือ (1)ตึกแถวพาณิชย์ และห้องแถวไม้ (2)บ้านพักอาศัย (3)อาคารที่พักอาศัยรวม โดยมีอาคารที่อยู่ในสภาพดีเพียงร้อยละ 39 ได้แก่ ตึกแถวริมถนนนครสวรรค์ ตึกแถวรอบตลาดนางเลิ้งและตึกแถวสมัยใหม่ ส่วนที่เหลือร้อยละ 61 อยู่ในสภาพที่สมควรได้รับการปรับปรุง ได้แก่ บ้านพักอาศัยภายในชุมชนศุภมิตร 1 และชุมชนศุภมิตร 2 ห้องแถวไม้ถนนพะเนียงและตึกแถวด้านในถนนศุภมิตร ซึ่งปัญหาที่พบมากที่สุด คือ ที่อยู่อาศัยทรุดโทรมตามกาลเวลา และขาดการบำรุงรักษาให้อยู่ในสภาพที่เหมาะแก่การใช้งาน เนื่องจากผู้อยู่อาศัยส่วนใหญ่ขาดปัจจัยด้านทุนในการปรับปรุงที่อยู่อาศัยของตน 2.ในด้านเศรษฐกิจและสังคม พบว่า ผู้อยู่อาศัยส่วนใหญ่ใช้ประโยชน์อาคารเพื่อการอยู่อาศัยควบคู่ไปกับกิจกรรมด้านการค้า ซึ่งยังคงรักษาเอกลักษณ์ของย่านนางเลิ้งไว้ได้ โดยมีตลาดนางเลิ้งเป็นศูนย์กลางของชุมชน ผู้อยู่อาศัยส่วนใหญ่มีรายได้ที่เพียงพอต่อค่าใช้จ่ายของครอบครัว แต่ไม่มีเงินเหลือเก็บเป็นทุนพอสำหรับใช้เป็นค่าปรับปรุงที่อยู่อาศัยของตน ผู้อยู่อาศัยส่วนใหญ่ มีความจำเป็นที่จะต้องอาศัยและประกอบอาชีพในพื้นที่ชุมชนนางเลิ้งและไม่ต้องการย้ายออก เนื่องจากเกิดและเติบโตในชุมชน จึงมีความรักและผูกพันต่อชุมชน 3.ในด้านศักยภาพในการฟื้นฟูที่อยู่อาศัยตามแนวทางอนุรักษ์ พบว่า ผู้อยู่อาศัยมีศักยภาพในการฟื้นฟูที่อยู่อาศัยตามแนวทางอนุรักษ์ ในระดับปานกลาง เนื่องจาก มีจุดอ่อนที่สำคัญคือ ขาดทุนทรัพย์ในการปรับปรุงที่อยู่อาศัย ขาดความรู้ ความเข้าใจในหลักการอนุรักษ์ และทัศนคติชุมชนยังเป็นแบบรัฐอุปถัมภ์ ขาดผู้นำหรือตัวแทนที่มีศักยภาพที่จะเป็นแกนหลักในการพัฒนาที่อยู่อาศัย ถึงแม้จะมีจุดแข็งที่สำคัญในเรื่อง การให้ความร่วมมือและสนับสนุนต่อการพัฒนาชุมชน ความผูกพันกับชุมชน และลักษณะความสัมพันธ์ของคนในชุมชนที่ส่งเสริมการพัฒนาพื้นที่ให้มีเอกลักษณ์ จากผลการศึกษาข้างต้น การจะดำเนินการฟื้นฟูและอนุรักษ์ที่อยู่อาศัยย่านเมืองเก่าให้ประสบผลสำเร็จ มีแนวทางเสนอแนะดังนี้ (1) การดำเนินการอนุรักษ์และฟื้นฟูชุมชนต้องมีเป้าหมายเพื่อชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นเป็นสำคัญและต้องดำเนินการที่เกิดจากความต้องการของชาวชุมชน (2) ในระยะแรก อาจต้องให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องสร้างความเข้าใจกับชาวชุมชนในเรื่องเป้าหมาย รวมถึงมีกระบวนการกระตุ้นจิตสำนึกให้ชาวชุมชน โดยคัดเลือกพื้นที่ตัวอย่างในชุมชน เพื่อให้ชาวชุมชนได้ศึกษาและหาทางแก้ไขปัญหาร่วมกันอย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งการทำงานร่วมกันจะทำให้ชาวชุมชนมีความพร้อมมากขึ้น และสามารถเป็นแกนหลักในการพัฒนาด้วยชาวชุมชนเอง อันจะนำไปสู่การพัฒนาที่ต่อเนื่องและยั่งยืน