ชุมนุมสิ่งมีชีวิตไส้เดือนตัวกลมทะเลในบริเวณปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช

Abstract

การศึกษาสัตว์ทะเลหน้าดินขนาดเล็กและไส้เดือนตัวกลมทะเลบริเวณอ่าวปากพนัง จังหวัดนครศรีธรรมราช แบ่งพื้นที่ศึกษาออกเป็น 17 สถานี มี 4 บริเวณด้วยกันคือ บริเวณป่าชายเลนฝั่งตะวันออกและร่องน้ำป่าชายเลน แม่น้ำปากพนัง-อ่าวปากพนังฝั่งตะวันตกและในอ่าวปากพนังด้านนอกที่ติดกับทะเล ทำการเก็บตัวอย่างใน 2 ฤดูคือ ฤดูแล้ง (เดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2550) และฤดูฝน (เดือนตุลาคม พ.ศ. 2550) พบสัตว์ทะเลหน้าดินขนาดเล็กทั้งหมด 9 ไฟลัม แบ่งออกเป็น 23 กลุ่มสัตว์ทะเลหน้าดินขนาดเล็กที่พบเป็นกลุ่มเด่นคือไส้เดือนตัวกลมทะเลและ Foraminiferans ความหนาแน่นของสัตว์ทะเลหน้าดินขนาดเล็กมีค่าอยู่ในช่วง 3-2,897 ตัวต่อ 10 ตารางเซนติเมตร โดยในฤดูแล้งมีความหนาแน่นเฉลี่ยสูงกว่าในฤดูฝน ไส้เดือนตัวกลมทะเลในบริเวณอ่าวปากพนังพบทั้งสิ้น 63 ชนิด 55 สกุล 22 วงศ์ ไส้เดือนตัวกลมทะเลเหล่านี้ ส่วนใหญ่พบได้ในบริเวณที่มีอินทรีย์สารสูง มีความหนาแน่นอยู่ในช่วง 1-2,863 ตัวต่อ 10 ตารางเซนติเมตร พบความหนาแน่นสูงในป่าชายเลนและในอ่าวปากพนังด้านนอกที่ติดกับทะเล ไส้เดือนตัวกลมทะเลมีค่าดัชนีความหลากหลายอยู่ช่วง 0-3.14 พบว่าในบริเวณป่าชายเลนมีค่าสูงสุด ส่วนในแม่น้ำปากพนังมีค่าต่ำสุด โดยในแต่ละบริเวณจะพบไส้เดือนตัวกลมทะเลกลุ่มเด่นที่แตกต่างกันออกไป ในบริเวณป่าชายเลนซึ่งเป็นบริเวณที่มีอินทรีย์สารสูงเนื่องจากการทับถมของซากใบไม้ พบว่า ไส้เดือนตัวกลมทะเลส่วนใหญ่มีแนวโน้มที่จะพบกลุ่มที่มีช่องปากขนาดเล็ก และกลุ่มที่มีฟันขนาดเล็กในช่องปาก ซึ่งเป็นกลุ่มที่กินสิ่งมีชีวิตที่เกาะติดพื้นที่อาศัยและกินซากอินทรีย์สารเฉพาะขนาด แอมฟิดที่พบมีทั้งที่ขดเป็นวงรอบเดียวและที่เป็นวงกลม มีลายของผนังลำตัวเป็นปล้องคล้ายวงแหวนขวางลำตัว ชนิดเด่นที่พบได้แก่ Desmodora sp.1, Perspiria sp., Terschellingia c.f. longicaudata และ Haliplectus sp. ชนิดเด่นที่พบบริเวณร่องน้ำป่าชายเลนคือ T. c.f. longicaudata ไส้เดือนตัวกลมทะเล ที่พบเป็นกลุ่มที่กินสิ่งมีชีวิตที่เกาะติดกับพื้นที่อาศัยและกลุ่มที่กินซากอินทรีย์สารแบบเฉพาะขนาดเหมือนในป่าชายเลน ในแม่น้ำปากพนังซึ่งเป็นบริเวณที่มีอินทรีย์สารสูงเนื่องจากแหล่งชุมชน กิจกรรมจากท่าเทียบเรือประมงและการเพาะเลี้ยง พบว่าไส้เดือนตัวกลมทะเลส่วนใหญ่มีแนวโน้มที่จะพบลักษณะช่องปากและการกินอาหารได้ทุกรูปแบบ และสามารถพบ ไส้เดือนตัวกลมทะเลในกลุ่มของผู้ล่าหรือพวกที่กินทั้งพืชและสัตว์ได้ด้วย ผนังลำตัวมีทั้งแบบเรียบ เป็นปล้องคล้ายวงแหวน ขวางลำตัว เป็นจุด หรือเป็นขีดหนาตามลำตัว ชนิดเด่นที่พบได้แก่ Parodontophora sp. และ Gomphionema sp. ในอ่าว ปากพนังชนิดเด่นที่พบคือ Metalinhomoeus sp. พบกลุ่มที่กินซากอินทรีย์สารโดยไม่เลือกขนาดเป็นกลุ่มหลัก สำหรับการศึกษาไส้เดือนตัวกลมทะเลที่ใช้เป็นตัวบ่งชี้คุณภาพสิ่งแวดล้อมนั้นพบว่าโดยภาพรวมแล้วอ่าวปากพนังเป็นบริเวณที่ถูกรบกวนจากภาวะที่มีอินทรีย์สารสูง โดยไส้เดือนตัวกลมทะเลที่สามารถนำมาใช้เป็นตัวบ่งชี้ถึงภาวะที่มีอินทรีย์สารสูงคือ Desmodora sp.1 และ T. c.f. longicaudata ไส้เดือนตัวกลมทะเลทั้งสองชนิดนี้มากในบริเวณป่าชายเลนซึ่งสอดคล้องกับผลการศึกษาการใช้สัดส่วนระหว่างไส้เดือนตัวกลมทะเลและ Copepods ที่พบว่ามีสัดส่วนมากกว่า 100 ในบริเวณป่าชายเลน ฝั่งตะวันออก ปลายแหลมตะลุมพุกและปากคลองปากพญา และในบางบริเวณไม่พบ Copepods แสดงให้เห็นว่าในบริเวณดังกล่าวนี้มีการถูกรบกวนสภาพแวดล้อม โดยเฉพาะบริเวณป่าชายเลนได้รับผลกระทบจากภาวะที่มีอินทรีย์สารสูงเนื่องมาจากสภาพธรรมชาติที่เกิดจากการทับถมของซากใบไม้ ส่วนการคำนวณค่า maturity index ซึ่งเป็นการประเมินภาวะรบกวนสภาพแวดล้อมโดยใช้องค์ประกอบชนิดของไส้เดือนตัวกลมทะเลที่พบในบริเวณนี้ แสดงให้เห็นว่าในบริเวณร่องน้ำป่าชายเลนและแม่น้ำปากพนังจะมีการถูกรบกวนของพื้นที่เนื่องจากเป็นบริเวณมีอินทรีย์สารสูงที่เกิดจากแหล่งชุมชนและมีการรบกวนทางด้านปัจจัยทางกายภาพมากว่าในบริเวณป่าชายเลนและในอ่าวปากพนัง