หอพระไตรปิฎกประเภทเครื่องสับในเขตพื้นที่ภาคกลาง

Abstract

หอพระไตรปิฎกเป็นอาคารเนื่องในพระพุทธศาสนาที่มีความสำคัญไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าสถาปัตยกรรมอื่นๆ มีหน้าที่สำคัญโดยเฉพาะเพื่อเก็บรักษาพระไตรปิฎก ซึ่งมีรูปแบบต่างกันออกไป 3 รูปแบบ คือ หอพระไตรปิฎกแบบเครื่องสับที่สร้างด้วยไม้ทั้งหลัง หอพระไตรปิฎกแบบกึ่งเครื่องสับกึ่งเครื่องก่อคือสร้างด้วยไม้เฉพาะตัวเรือนข้างบนส่วนข้างล่างก่ออิฐถือปูนและหอพระไตรปิฎกแบบก่ออิฐถือปูนทั้งหลัง วิทยานิพนธ์ฉบับนี้เน้นศึกษาหอพระไตรปิฎกแบบเครื่องสับในพื้นที่ภาคกลางเนื่องด้วยมีรูปแบบที่เป็นลักษณะเฉพาะตัว และที่พบเหลืออยู่มีรูปแบบปลายอยุธยาและต้นรัตนโกสินทร์เท่านั้น การศึกษานี้ใช้วิธีการค้นคว้าเอกสารและสำรวจร่วมกัน พบว่าที่ตั้งของหอพระไตรปิฎกมีอยู่ทั้งในเขตพุทธาวาส เขตสังฆาวาสและระหว่างเขตทั้งสอง ผังพื้นจำแนกได้เป็น 2 กลุ่มคือ ผังพื้นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าและสี่เหลี่ยมจัตุรัสซึ่งรูปแบบของผังพื้นนี้มีความสัมพันธ์กับรูปแบบสถาปัตยกรรมโดยตรง โดย เฉพาะรูปทรงของหลังคาที่พบเห็นได้แก่ หลังคาทรงโรงและหลังคาจตุรมุข หอพระไตรปิฎกกลางน้ำนี้เรียกได้ว่าเป็นสถาปัตยกรรมที่มีลักษณะเฉพาะตอบสนองการใช้งานอย่างตรงไป ตรงมาไม่ว่าจะเป็นตำแหน่งที่ตั้งกลางน้ำเพื่อประโยชน์ในการเก็บรักษาพระไตรปิฎกใบลาน และรูปแบบของผังพื้นที่ตอบสนองการใช้สอยหลัก รวมทั้งรูปแบบสถาปัตยกรรมที่แสดงให้เห็นถึงความสำคัญในฐานะของอาคารที่ใช้เก็บรักษาพระไตรปิฎก รูปแบบโครงสร้างด้วยไม้สำหรับอาคารขนาดเล็กซึ่งถือเป็นภูมิปัญญาเฉพาะ หอพระไตรปิฎกไม้กลางน้ำนี้ในปัจจุบันได้ถูกลดความสำคัญลงไปมากเนื่องจากพระไตรปิฎกใบลานได้เปลี่ยนไปเป็นหนังสือแทน หอพระไตรปิฎกจึงถูกทิ้งร้างอย่างน่าเสียดาย ทั้งที่ครั้งหนึ่งอาคารหอพระไตรปิฎกนี้เคยมีความ สำคัญอย่างมากไม่ยิ่งหย่อนไปกว่าอาคารเนื่องในพระพุทธศาสนาอื่น แม้ว่าในปัจจุบันจะไม่มีการใช้สอยอาคารหอพระไตปิฎกแล้วก็ตามแต่ก็เห็นสมควรร่วมกันอนุรักษ์ไว้ให้คงอยู่คู่กับพระพุทธศาสนาสืบไป