การศึกษาสิมอีสานสายวัฒนธรรมไท-ลาว ลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง เพื่อออกแบบสิมวัดหลวง เมืองอุบลราชธานี

Abstract

การศึกษาสิม(โบสถ์)อีสานสายวัฒนธรรมไท-ลาว ลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง มีจุดมุ่งหมายศึกษาวัฒนธรรมอีสานซึ่งสืบสายจากวัฒนธรรมไท-ลาว และศึกษาวิวัฒนาการรวมทั้งอิทธิพลรูปแบบศิลปะต่างๆ ทางสถาปัตยกรรม อันจะนำไปสู่การค้นหาเอกลักษณ์ของสิมอีสานสายวัฒนธรรมไท-ลาว ลุ่มแม่น้ำโขงตอนล่าง โดยเก็บข้อมูลจากการศึกษาภาคเอกสาร การสำรวจภาคสนาม การสัมภาษณ์บุคคลที่เกี่ยวข้อง ซึ่งได้นำเสนอข้อมูลในเรื่อง ตำแหน่งที่ตั้งวัด ลักษณะการวางผังและรูปแบบสิมในกลุ่มตัวอย่าง พร้อมกับวิเคราะห์เปรียบเทียบจัดกลุ่มรูปแบบและองค์ประกอบทางสถาปัตยกรรมตามลำดับอายุก่อนหลัง และสรุปผลเป็นข้อมูลที่ใช้ในงานออกแบบ นำเสนอเป็นผลงานการออกแบบสิมวัดหลวง เมืองอุบลราชธานี ผลจากการศึกษาสิมในกลุ่มตัวอย่าง ทำให้ทราบว่า ที่ตั้งวัด ได้ถูกกำหนดโดยชนชั้นผู้ปกครอง หรือ พระสงฆ์ หรือ ประชามติของคนในชุมชน ซึ่งมักกำหนดให้วัดอยู่ใกล้กับแหล่งน้ำ บนเนินสูง หรืออยู่ทิศใต้ชุมชน และพบว่า ภายในเขตวัดอันประกอบด้วยเขตพุทธาวาส สังฆาวาส และเขตสาธารณประโยชน์ ไม่ได้มีการแบ่งเขตชัดเจนเหมือนกับการวางผังบริเวณวัดทางภาคกลาง ทั้งนี้ ในระบบสถาปัตยกรรมสายวัฒนธรรมไท-ลาวเดิม ได้ให้ความสำคัญแก่อาคารอาฮาม(วิหาร) เป็นประธานภายในเขตวัด แต่ปัจจุบันด้วยการเปลี่ยนแปลงวัฒนธรรม ทำให้อาคารสิมได้รับความสำคัญขึ้นมาทดแทนอาฮาม สิมจึงเป็นอาคารประธานของวัดในเขตพุทธาวาส ที่มักตั้งอยู่บริเวณที่โล่งใจกลางวัด หันหน้าไปทางทิศตะวันออก และจะไม่ตั้งสิมให้เป็นแนวแกนชัดเจนกับอาคารข้างเคียง ส่วนเขตสังฆาวาสมักอยู่ทางทิศตะวันตกเป็นหลัก แล้วเชื่อมต่อไปยังทิศเหนือและใต้ ตามลำดับ ส่วนเขตสาธารณะประโยชน์ เป็นเขตที่เกิดขึ้นภายหลังเพื่อตอบสนองประโยชน์ใช้สอยของชุมชน มักเป็นอาคารกลุ่มฌาปนสถานอยู่ตามมุมวัดหรือติดรั้ววัดด้านใดด้านหนึ่ง และเมื่อศึกษาเรื่องรูปแบบสถาปัตยกรรมพบว่า รูปแบบของสิมในกลุ่มตัวอย่าง แบ่งตามอิทธิพลศิลปสถาปัตยกรรมและช่วงลำดับก่อนหลังได้ 3 กลุ่ม คือ 1. สิมที่รับอิทธิพลศิลปสถาปัตยกรรมล้านช้างแบบดั้งเดิม 2. สิมที่รับอิทธิพลศิลปสถาปัตยกรรมล้านช้างผสมผสานภาคกลาง 3. สิมที่รับอิทธิพลศิลปสถาปัตยกรรมล้านช้างแบบท้องถิ่นอีสาน ปัจจุบัน หลักฐานทางศิลปสถาปัตยกรรมท้องถิ่นเมืองอุบลราชธานี มีแนวโน้มที่จะสูญหายและถูกเปลี่ยนแปลงไปตามแบบอย่างสถาปัตยกรรมภาคกลาง ในกรณีของอาฮามวัดหลวง เมืองอุบลราชธานี วัดสำคัญประจำเมืองที่สร้างโดยพระประทุมวรราชสุริยวงศ์ เจ้าเมืองคนแรก นับเป็นตัวอย่างของการสูญหายของหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ซึ่งควรได้รับการสืบหารูปแบบเดิม และพัฒนาศิลปสถาปัตยกรรมให้เห็นเอกลักษณ์ของรูปแบบที่แสดงถึงความเชื่อมโยงกับวัฒนธรรมไท-ลาว อันเป็นรากเหง้าของศิลปสถาปัตยกรรมท้องถิ่น รวมทั้งสนองประโยชน์ใช้สอยได้สอดคล้องกับความเป็นอยู่ของสังคมในยุคปัจจุบัน ตลอดจนสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในการออกแบบสิมในภาคอีสานได้ ดังที่ได้นำเสนอในผลงานการออกแบบสิมวัดหลวง เมืองอุบลราชธานี