ทรรศนะเรื่องศูนยตาของนาคารชุน

Abstract

พุทธศาสนาแบ่งออกเป็น 2 นิกายใหญ่ที่สำคัญ คือ หีนยาน (เถรวาท) และมหายาน มหายานเป็นนิกายที่เกิดขึ้นภายหลัง มหายานมีทรรศนะสำคัญที่แตกต่างจากเถรวาท คือ ทรรศนะในเรื่องการเป็นพระโพธิสัตว์และเป็นพระอรหันต์ เถรวาทมีความเชื่อว่าการบรรลุนิพพานเป็นเรื่องเฉพาะบุคคลที่จะต้องลงมือปฏิบัติให้เข้าถึงหรือบรรลุด้วยตนเอง จะอาศัยผู้อื่นช่วยให้บรรลุไม่ได้ แต่มหายานมีความเห็นว่าวัตถุประสงค์ของการบรรลุนิพพานนั้นหาใช่ว่าจะดับทุกข์ให้แก่ตนเองเท่านั้นไม่ แต่จะต้องดำรงตนเป็นพระโพธิสัตว์เพื่อช่วยปลดเปลื้องความทุกข์ของสัตว์โลกให้หมดเสียก่อน แล้วตนเองจึงจะเข้าสู่นิพพานได้นาคารชุนเป็นผู้ให้กำเนิดลัทธิศูนยวาทหรือมาธยมิกซึ่งเป็นนิกายย่อยที่สำคัญของมหายาน นาคารชุนเสนอแนะความคิดที่แปลกและใหม่ขึ้นในพุทธศาสนา คือ เรื่องศูนยตา ศูนยตามิได้หมายถึงความว่างเปล่าแบบไม่มีอะไรเลย แต่หมายถึงสิ่งต่างๆ ไม่มีสาระที่เป็นของตนเองในการมีอยู่ ต้องอาศัยสิ่งอื่นเป็นเหตุและปัจจัยในการมีอยู่ ฉะนั้น นาคารชุนจึงสรุปว่า ทุกอย่างเป็นสูญ โดยไม่ได้เสนอทฤษฎีใหม่ให้แก่ความคิดทางด้านปรัชญาในการพิสูจน์ว่าทุกทฤษฎีเป็นสูญเลย แต่นาคารชุนใช้วิภาษวิธี คือ การวิจารณ์ด้วยเหตุผลโดยใช้หลักการของทฤษฎีนั้นๆ แสดงให้เห็นถึงความขัดแย้งที่มีอยู่ในตัวเอง โดยการซักค้านฝ่ายตรงข้ามให้จนด้วยเหตุผล ทุกทฤษฎีจะถูกหมุนกลับให้ขัดแย้งตัวเอง นาคารชุนในตะวันออก กับคานท์และเฮเกลในตะวันตกนั้น แม้ว่าจะมีชีวิตอยู่ต่างยุคต่างสมัยกัน แต่ก็มีวิธีการในทางปรัชญาคล้ายคลึงกัน นั่นก็คือ ทั้งนาคารชุน คานท์ และเฮเกล ต่างก็อาศัยวิภาษวิธีเป็นเครื่องมือในการเข้าถึงความจริงทางปรัชญา แต่วิภาษวิธีของเฮเกลกับของนาคารชุนต่างกันในแง่ที่ วิภาษวิธีของเฮเกลเป็นการเคลื่อนที่ จากความคิดที่ต่ำกว่าและมีสารัตถะน้อยกว่าไปยังความคิดที่สูงกว่าและมีสารัตถะมากกว่า จนในที่สุดก็ไปถึงความเป็นจริงสูงสุดโดยการใช้อัชณัตติกญาณที่อยู่เหนือประสบการณ์ สำหรับนาคารชุนนั้นวิภาษวิธีเป็นการใช้เหตุผลวิพากย์เพื่อพิสูจน์ความเป็นศูนยตา ซึ่งนำไปสู่การปลดเปลื้องจิตให้หลุดพ้นจากการยึดถือในทุกทฤษฎีและเข้าถึงความหลุดพ้นในที่สุด คานท์กับนาคารชุนได้แบ่งความรู้ออกเป็น 2 ระดับเหมือนกันคือ ความรู้ที่ได้จากประสบการณ์และความรู้เหนือประสบการณ์ แต่การเข้าถึงความจริงต้องอาศัยอัชณัตติกญาณเพียงอย่างเดียว