การศึกษาเชิงวิเคราะห์เรื่องพระโพธิสัตว์ในคัมภีร์เถรวาท และคัมภีร์มหายาน

Abstract

ทยานิพนธ์ฉบับนี้มีจุดมุ่งหมาย 2 ประการ คือ วิเคราะห์ความคิดเรื่องพระโพธิสัตว์ และทางการได้มาซึ่งความเป็นพระโพธิสัตว์ ทั้งที่ปรากฏในคัมภีร์เถรวาทและมหายาน ในพุทธศาสนาเถรวาท คำว่าโพธิสัตว์ มีปรากฏครั้งแรก ใช้หมายเอาพระพุทธเจ้าเมื่อยังไม่ตรัสรู้ ต่อมาเมื่อพุทธศาสนาแยกเป็นสำนักต่าง ๆ ได้เกิดการยกโพธิของพระพุทธเจ้าขึ้นเหนือโพธิของพระอรหันต์ รวมทั้งได้เกิดการเน้นเรื่องพระกรุณาคุณ และการหลุดพ้นด้วยวิธีทางศรัทธา ทั้งนี้เพราะต้องการเผยแพร่ศาสนาไปสู่ชนหมู่มากเป็นสำคัญ การพัฒนาความคิดเหล่านั้น ทำให้พระโพธิสัตว์เริ่มกลายเป็นอุดมคติของพุทธศาสนาแทนการมุ่งเป็นพระอรหันต์ พระพุทธเจ้าและพระโพธิสัตว์ กลายเป็นผู้มีอภินิหารเหนือโลก และได้รับการเคารพบูชาในฐานะเทพเจ้าเป็นที่ตั้งของศรัทธา และเป็นผู้ที่เต็มด้วยความกรุณา ความคิดข้างต้นได้พัฒนามาถึงจุดสมบูรณ์ในพุทธศาสนามหายาน ซึ่งมีการเหยียดอุดมคติพระอรหันต์อย่างชัดแจ้ง การที่โพธิมีลักษณะครอบคลุมทุกอย่าง เป็นสาระของทุกสิ่ง ทำให้การเป็นพระโพธิสัตว์เป็นไปได้แก่ทุกคน พุทธศาสนามหายานปฏิเสธการมุ่งเป็นพระอรหันต์ แต่ให้มุ่งเป็นพระโพธิสัตว์ผู้อุทิศตน เพื่อความรู้อันสูงสุด และมุ่งช่วยเหลือให้ผู้อื่นหลุดพ้นเป็นสำคัญ การได้มาซึ่งความเป็นพระโพธิสัตว์ หรือโพธิสัตวจรรยา ซึ่งแต่เดิมเป็นเพียงประวัติผู้ตั้งศาสนา ได้กลายมาเป็นแบบสำหรับบุคคลผู้มุ่งหมายพระสัมมาสัมโพธิญาณ เมื่อเกิดอุดมคติพระโพธิสัตว์ เราสามารถแบ่งแบบนั้นได้ 3 ช่วงด้วยกัน คือ การเตรียมตัวเพื่อจะบำเพ็ญธรรมะเพื่อความเป็นพระโพธิสัตว์ การบำเพ็ญธรรมะ อันได้แก่ บารมีหรือปารมิตาและผลจากการบำเพ็ญธรรมะ ในพุทธศาสนามหายาน ขั้นตอนเหล่านี้ได้รับการเพิ่มเติมเฉพาะรายละเอียดมิได้แตกต่างกันในประเด็นใหญ่ ในพุทธศาสนามหายานยังมีการแบ่งขั้นตอนนี้โดยละเอียดออกเป็นลำดับขั้น เรียกว่า ภูมิ ขั้นตอนของการเป็นพระโพธิสัตว์นี้ มีลักษณะเป็นการขยายมาแต่ชีวิตการบำเพ็ญพรหมจรรย์ของพระพุทธเจ้า และพระสาวกนั่นเอง ความคิดเรื่องพระโพธิสัตว์ อยู่ในบทที่ 2-4 ส่วนเรื่องขั้นตอนการได้มาซึ่งการเป็นพระโพธิสัตว์ อยู่ในบทที่ 5-8 บทที่ 1 และบทสุดท้าย เป็นบทนำ และบทสรุปตามลำดับ