วิวัฒนาการของกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมไทยตั้งแต่รัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 4

Abstract

ลักษณะกฎหมายและกระบวนการยุติธรรมไทยในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น เป็นการสืบทอดความคิดและเนื้อหาจากสมัยกรุงศรีอยุธยา โดยมีอิทธิพลของพุทธศาสนาเป็นหลักการสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อความคิดเกี่ยวกับที่มา ความศักดิ์สิทธิ์ รวมทั้งเนื้อหาของกฎหมาย ตลอดช่วงสมัยสามรัชกาลแรก แต่เนื่องจากสังคมได้เกิดการเปลี่ยนแปลงไปตลอดเวลา ด้วยเหตุปัจจัยต่างๆ หลายประการได้ก่อให้เกิดการปรับเปลี่ยนโลกทัศน์ในกลุ่มชนชั้นนำบางส่วน ความคิดแบบเหตุผลนิยม สัจจนิยมและมนุษยนิยม ได้เริ่มก่อตัวขึ้นในสังคมไทย ประกอบกับเมื่ออิทธิพลทางความคิดแบบตะวันตกได้เข้ามามีบทบาทในสังคมไทย ปัจจัยเหล่านี้ได้ส่งผลให้กฎหมายและกระบวนการยุติธรรมเปลี่ยนแปลงไปทั้งในทางความคิด และเนื้อหา ซึ่งแสดงออกมาอย่างชัดเจนในสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว แนวทางของความเปลี่ยนแปลงดังกล่าวได้ก่อให้เกิดผลสำคัญสองประการคือ ประการแรกการเกิดสำนึกในพระราชอำนาจในการออกกฎหมายของพระมหากษัตริย์ และประการที่สองเนื้อหาของกฎหมายเป็นการเพิ่มเติมสิทธิตามกฎหมายในด้านต่างๆให้แก่ราษฎรมากขึ้น รวมถึงการพัฒนากระบวนการยุติธรรมอันเป็นการป้องกันสิทธิของราษฎรด้วย