เจ้าเมืองนครศรีธรรมราชสมัยการปกครองแบบเก่าแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ พ.ศ. 2325-2435

Abstract

การวิจัยนี้มุ่งที่จะศึกษาเกี่ยวกับเมืองนครศรีธรรมราชและเจ้าเมือง โดยเริ่มการวิจัยเฉพาะสมัยรัตนโกสินทร์ขณะปกครองตามแบบเก่า ระยะตั้งแต่รัชกาลที่ 1 ถึงรัชกาลที่ 5 ก่อนสมัยการปฏิรูปการปกครอง ตลอดจนเมื่อมีการปฏิรูปการปกครองด้วย เพื่อให้ได้รายละเอียดเกี่ยวกับเมืองนครศรีธรรมราชและเจ้าเมืองในแต่ละรัชกาล โดยเฉพาะบทบาทของเจ้าพระยานครศรีธรรมราช วิทยานิพนธ์นี้มี 7 บท บทนำกล่าวถึงความเป็นมาของปัญหาการค้นคว้า ความมุ่งหมายของการวิจัย ขอบเขตการวิจัย และวิธีการค้นคว้า บทที่สองกล่าวโดยย่อถึงลักษณะโดยทั่วไปของเมืองนครศรีธรรมราช ประวัติความเป็นมาตั้งแต่เริ่มแรกและบรรดาเจ้าเมืองนครศรีธรรมราชในแต่ละสมัย เพื่อเป็นการวางพื้นฐานความรู้เกี่ยวกับเมืองนครศรีธรรมราช บทที่สามกล่าวถึงเมืองนครศรีธรรมราช สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย สมัยกรุงธนบุรี เมืองนครฯ ได้เลื่อนฐานะเป็นเมืองประเทศราช แต่ในรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ถูกลดฐานะให้เป็นเมืองชั้นเอกดังเดิม เจ้าเมืองนครฯ เป็นผู้ดูแลปกครองหัวเมืองทางใต้เป็นส่วนใหญ่ บทที่สี่เป็นรายละเอียดเกี่ยวกับเหตุการณ์ทางการเมืองนครฯ ในสมัยรัชกาลที่สอง ประกอบด้วยเรื่องราวภายในและภายนอกประเทศ เน้นถึงเจ้าพระยานครศรีธรรมราช (น้อย) ซึ่งมีชื่อเสียงในการปกครองบรรดาหัวเมืองทางใต้ และด้านการต่างประเทศ เหตุการณ์สำคัญคือ การปราบเมืองไทรบุรีใน พ.ศ. 2364 และความสัมพันธ์ระหว่างไทยกับอังกฤษ สงครามอังกฤษและพม่า ตลอดจนเรื่องเมืองไทรบุรี เป็นส่วนหนึ่งที่ชักจูงให้อังกฤษเข้ามาเกี่ยวข้องกับไทย และส่งทูตเข้ามาเจรจากับไทยในเวลาต่อมา บทที่ 5 ต่อเนื่องกับเหตุการณ์ในบทที่สี่คือ การเจรจากับอังกฤษในรัชกาลที่ 3 เจ้าพระยานครฯ (น้อย) มีบทบาทในการเจรจากับเฮนรี่ เบอรนี และเป็นผู้ทำสนธิสัญญาเบื้องต้น การปราบกบฏพวกเจ้าพระยาไทรบุรีครั้งที่ 1 และครั้งที่ 2 ใน พ.ศ. 2373 และ พ.ศ. 2380 แสดงถึงความพยายามของเมืองนครฯ ที่จะควบคุมบรรดาหัวเมืองมลายูไว้ในอำนาจของไทย ในเวลาเดียวกันได้กล่าวถึงการแข่งขันระหว่างเมืองนครศรีธรรมราช และเมืองสงขลาซึ่งมีผลกระทบกระเทือนต่อการปกครองบรรดาหัวเมืองทางใต้ บทที่ 6 เมื่อเมืองนครฯ เปลี่ยนเจ้าเมืองเป็นเจ้าพระยานครฯ (น้อยกลาง) ปัญหาเรื่องเมืองไทรบุรียุติลงชั่วคราว แต่มีปัญหาเรื่องเมืองกลันตันและสงคราวกลางเมืองปะหัง เหตุการณ์ในรัชกาลที่ 4 ไม่มีอะไรเด่นนัก บทที่ 7 ซึ่งเป็นบทสุดท้าย กล่าวถึงสภาพเมืองนครศรีธรรมราชก่อนและหลังการปฏิรูปการปกครอง ตลอดจนผลของการปฏิรูปการปกครอง พระยานครฯ (หนูพร้อม) เจ้าเมืองนครฯ คนสุดท้ายในสมัยการปกครองแบบเก่า เป็นเจ้าเมืองอยู่ไม่นาน ถูกเรียกตัวให้เข้ามารับราชการในกรุงเทพฯ ต่อมาเมื่อเริ่มการปฏิรูปการปกครองเพื่อให้การปกครองมีประสิทธิภาพ และรัดกุมขึ้นกว่าเดิม พระวิจิตรวรสาสน์ได้รับแต่งตัวให้เป็นข้าหลวงพิเศษตรวจราชการ และเลื่อนเป็นข้าหลวงเทศาภิบาลปกครองมณฑลนครศรีธรรมราช เมืองนครศรีธรรมราชได้รับการปรับปรุงในด้านการปกครอง เศรษฐกิจ และการศาล ตำแหน่งเจ้าเมืองมีความสำคัญลดน้อยลงกว่าเดิม แต่เมืองนครฯ เจริญก้าวหน้าขึ้นเมื่อเทียบกับสมัยที่มีการปกครองแบบเก่า ในตอนท้ายเป็นการสรุปผลของการวิจัยซึ่งแบ่งออกเป็นข้อๆเกี่ยวกับ ด้านการปกครอง การต่างประเทศ ตำแหน่งเจ้าเมือง ความเห็นของผู้เขียนเกี่ยวกับการแตกแยกและแข่งขันกันระหว่างเมืองนครฯ และเมืองสงขลา พร้อมทั้งเสนอแนะสำหรับผู้ที่สนใจบทบาทเจ้าพระยานครฯ (น้อย) ในด้านการต่างประเทศ ถ้าหากสามารถหาเอกสารขั้นต้นและขั้นรองจากภาษาต่างประเทศมาประกอบการค้นคว้า อาจะเป็นการวิจัยที่น่าสนใจอย่างมากได้เรื่องหนึ่ง