สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสกับการสถาปนาอุดมการณ์แห่งรัฐของสยาม

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาถึงอุดมการณ์ที่ถูกสถาปนาขึ้นในรัฐสยามในช่วงรัชกาลที่ 5-6 ซึ่งถือเป็นช่วงเปลี่ยนผ่านสู่การเป็นรัฐสมัยในใหม่ของสยาม โดยศึกษาถึงบทบาทของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสในการที่พระองค์ทรงมีส่วนร่วมสถาปนาอุดมการณ์รัฐสยามสมัยใหม่ขึ้น ในช่วงเปลี่ยนผ่านสู่การเป็นรัฐสมัยใหม่ของสยาม นอกจากพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่มีบทบาทในการร่วมสถาปนาอุดมการณ์รัฐสยามแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์แล้ว สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสยังทรงเป็นชนชั้นนำของสยามในช่วงเวลาดังกล่าวอีกพระองค์หนึ่งที่ทรงมีบทบาทสำคัญในการร่วมสร้างอุดมการณ์แห่งรัฐ ดังปรากฏในงานพระนิพนธ์และบทบาทของพระองค์ซึ่งทรงดำรงฐานะเป็นประมุขของคณะสงฆ์ของสยาม ลักษณะดังกล่าวส่งผลต่อความคิดที่เป็นอุดมการณ์แห่งรัฐที่ทรงมีส่วนร่วมสร้างขึ้นมาซึ่งได้รับอิทธิพลมาจากความรู้ทางพุทธศาสนา จากปัจจัยข้างต้นทำให้ความคิดเรื่องอุดมการณ์แห่งรัฐสยาม สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงให้ความสำคัญกับ “ชาติ” “พุทธศาสนา” และ “พระมหากษัตริย์” ว่าเป็นสถาบันที่ทำให้รัฐสยามมีความเจริญก้าวหน้า และคงความเป็นรัฐไว้ได้ ซึ่งลักษณะทางอุดมการณ์ดังกล่าวได้ถูกส่งผ่านไปพร้อมกับการศึกษาสมัยใหม่ที่ใช้หลักสูตรการศึกษาแบบเดียวกันทั่วพระราชอาณาจักร เป็นผลทำให้อุดมการณ์แห่งรัฐที่ทรงมีส่วนร่วมสถาปนาได้แพร่ขยายไปสู่ราษฎรและกลายเป็นอุดมการณ์แห่งรัฐร่วมกันของสังคมในท้ายที่สุด