การศึกษารูปแบบการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธ : การวิจัยพหุกรณีศึกษา

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษารูปแบบการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานครและภูมิภาคและเพื่อศึกษาคุณลักษณะของผู้เรียนที่เกิดขึ้นจากรูปแบบการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานครและภูมิภาค โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพในลักษณะการวิจัยพหุกรณีศึกษา (Multiple Case Study) 4 กรณี เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสังเกตแบบมีส่วนร่วมและไม่มีส่วนร่วม สัมภาษณ์แบบเป็นทางการและไม่เป็นทางการ และการวิเคราะห์เอกสาร วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา สร้างข้อสรุปแบบอุปนัย และเปรียบเทียบข้อมูล ผลการวิจัยพบว่า 1. รูปแบบการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานครและภูมิภาค มีความคล้ายคลึงกันในภาพรวม คือ การเรียนการสอนในชั้นเรียนมีการสอดแทรกคุณธรรมเชื่อมโยงนำไปใช้ในชีวิตประจำวัน และมีการจัดกิจกรรมพื้นฐานวิถีชีวิต 4 ลักษณะ คือ กิจกรรมเสริมสร้างเนื้อหาสาระตามหลักสูตร กิจกรรมประจำวัน กิจกรรมเนื่องในโอกาสวันสำคัญทางพระพุทธศาสนา และกิจกรรมพิเศษอื่น ๆ แต่มีความแตกต่างกันในรายละเอียดขององค์ประกอบรูปแบบการเรียนการสอน 4 องค์ประกอบ คือ 1) ปรัชญา/หลักการ มีความมุ่งหมายอย่างเดียวกัน คือ ต้องการให้ผู้เรียนเป็นคนดี โดยโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานคร มีแนวคิดว่าไม่ได้คาดหวังให้ผู้เรียนของโรงเรียนทั้งหมดมีคุณลักษณะที่ดีเหมือนกันทุกคน แต่หวังเพียงว่าผู้เรียนที่เคยมีความประพฤติไม่ดี สามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมให้ดีขึ้นได้อาศัยวิธีการปลูกฝังตั้งแต่วัยเยาว์ ใช้วิธีการยกตัวอย่างและเสริมแรงให้ผู้เรียนที่ปฏิบัติดี ส่วนโรงเรียนในภูมิภาคมีแนวคิดว่าควรปลูกฝังสิ่งที่ดีทั้งในและนอกชั้นเรียนทุกครั้งที่มีโอกาส มีการให้กำลังใจกับผู้ประพฤติดี การมีแบบอย่างที่ดีให้กับผู้เรียนได้ปฏิบัติตาม และให้ผู้เรียนได้ปฏิบัติจริงจะทำให้ผู้เรียนมีความเข้าใจที่ถูกต้องทั้งในทางวิชาการและวิธีปฏิบัติในฐานะพุทธศาสนิกชน 2) วัตถุประสงค์ โรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานคร ต้องการให้ผู้เรียนเป็นคนดี มีความรู้ มีคุณธรรม ตามคุณลักษณะอันพึงประสงค์ของทางโรงเรียน และปฏิบัติตนเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี ส่วนโรงเรียนในภูมิภาคต้องการให้ผู้เรียนเป็นคนดีของสังคมตามแนวทางของโรงเรียนวิถีพุทธ คือ ผู้เรียนกิน อยู่ ดู ฟัง เป็น ตามหลักไตรสิกขา ควบคู่ไปกับการมีความรู้ทางวิชาการ และการเป็นพุทธศาสนิกชนที่ดี

3 ขั้นตอนและลักษณะการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานครมี 3 ขั้นตอนหลัก และใช้กระบวนการกลุ่ม ฝึกให้นักเรียนใช้กระบวนการคิด แสดงความคิดเห็น ให้นักเรียนลงมือปฏิบัติด้วยตนเอง และในระหว่างดำเนินการสอนมีการเสริมแรงให้กับผู้เรียน แต่ขาดการปฏิบัติอย่างเป็นประจำในกิจกรรมพื้นฐานวิถีชีวิต ส่วนโรงเรียนในภูมิภาค มีขั้นตอนการจัดกิจกรรมการเรียนการสอนและกิจกรรมการเรียนการสอน เช่นเดียวกับโรงเรียนในกรุงเทพมหานคร แต่มีการปฏิบัติกิจกรรมพื้นฐานวิถีชีวิตอย่างเป็นประจำ 4)วิธีการวัดและประเมินผลของโรงเรียนวิถีพุทธในกรุงเทพมหานครและภูมิภาค มีความคล้ายคลึงกัน คือ วัดและประเมินผลตามผลการเรียนรู้ที่คาดหวังของสาระการเรียนรู้ต่าง ๆ วัดและประเมินผลตามคุณลักษณะอันพึงประสงค์ โดยใช้วิธีการวัดและประเมินผลอย่างหลากหลาย และมีความสอดคล้องตามตัวชี้วัดการดำเนินงานของโรงเรียนวิถีพุทธด้านผลผลิตในด้านศีล (สังคม) ด้านจิต (จิตใจ/อารมณ์) และด้านปัญญา 2. คุณลักษณะของผู้เรียนที่เกิดขึ้นจากรูปแบบการเรียนการสอนของโรงเรียนวิถีพุทธ จากการศึกษาพบว่า โรงเรียนวิถีพุทธในภูมิภาค ซึ่งอยู่ในเขตพื้นที่การศึกษาอื่น จำนวน 1 โรงเรียน มีคุณลักษณะที่ดีทั้ง 4 ด้าน ในอีก 3 โรงเรียนในกรุงเทพมหานครจำนวน 2 โรงเรียนและโรงเรียนในภูมิภาคเขต 1 จำนวน 1 โรงเรียน พบว่า ผู้เรียนมีคุณลักษณะด้านกาย (กายภาพ)ในพฤติกรรมการเลือกอุปโภค บริโภค ที่ยังยึดติดกับค่านิยม แฟชั่น และทำผิดกฎระเบียบในเรื่องการแต่งกาย มีคุณลักษณะด้านศีล (สังคม) ในการพูดจาหยาบคาย พูดปด ขาดความรับผิดชอบ ขาดวินัย ขาดความซื่อสัตย์ มีคุณลักษณะด้านจิต (จิตใจ/อารมณ์) ในลักษณะละเลยการตอบแทนคุณต่อผู้มีพระคุณ ไม่แสดงความเคารพครูทุกครั้งที่พบ ขาดความสนใจ ขาดความตั้งใจ และขาดความขยันหมั่นเพียรในการเรียน และมีคุณลักษณะด้านปัญญา คือ รู้และเข้าใจ ว่าสิ่งใดดีไม่ดี มีประโยชน์ หรือไม่มีประโยชน์ แต่ปฏิบัติในสิ่งที่ไม่ดี ขาดความใฝ่รู้ ใฝ่ศึกษา ขาดความกระตือรือร้นค้นหาความรู้ และไม่มีความรับผิดชอบในงานที่ได้รับมอบหมาย