พฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมือง : กรณีศึกษาชุมชนรายได้น้อยตามแนวรถไฟสายเหนือในกรุงเทพมหานคร

Abstract

งานวิจัยนี้ศึกษาพฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมืองในกรุงเทพมหานคร และวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างลักษณะทางกายภาพ เศรษฐกิจ และสังคมกับพฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมืองในพื้นที่ศึกษา สมมติฐานงานวิจัยคือ พฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมืองแตกต่างกันตามที่ตั้งของชุมชน ที่ตั้งของแหล่งงาน และรายได้ การวิจัยนี้เลือกศึกษาคนจนเมืองที่อาศัยอยู่ในชุมชนแออัดในเขตกรุงเทพมหานครและพื้นที่ใกล้เคียง เกณฑ์การคัดเลือกพื้นที่ศึกษานั้นคือตำแหน่งที่ตั้งของชุมชนจะต้องอยู่ในแกนคมนาคมเดียวกัน ขนาดของชุมชนต้องมีขนาดใกล้เคียงกัน สภาพสังคมเศรษฐกิจต้องมีลักษณะใกล้เคียงกัน ดังนั้นผู้ศึกษาจึงได้เลือก 3 ชุมชน คือ ชุมชนโค้งรถไฟยมราช เขตราชเทวี (ชุมชนที่อยู่เมืองชั้นใน) ชุมชนสวนผัก เขตจตุจักร (ชุมชนที่อยู่เมืองชั้นกลาง) และชุมชนสถานีรถไฟหลักหก เทศบาลนครรังสิต (ชุมชนที่อยู่ชานเมือง) วิธีการเก็บข้อมูลด้านพฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมือง ได้แก่ การสังเกตการณ์ การแจกแบบสอบถามจำนวน 160 ชุด เป็นการเก็บข้อมูลพื้นฐานระดับหน่วยครัวเรือน โดยข้อมูลที่สอบถามได้แก่ ข้อมูลด้านประชากร เศรษฐกิจและสังคม ลักษณะและพฤติกรรมการเดินทางเพื่อไปทำงานของผู้ที่อาศัยในชุมชนแออัด และความพึงพอใจและข้อเสนอแนะต่อการเดินทางไปทำงาน อีกทั้งยังใช้วิธีการสัมภาษณ์ควบคู่ไประหว่างการแจกแบบสอบถาม โดยตั้งคำถามเชิงลึกจากแบบสอบถามเพื่อนำข้อมูลไปวิเคราะห์เชิงพื้นที่ จากการศึกษาและการวิเคราะห์ผลการวิจัยจากข้อมูลลักษณะของผู้เดินทาง ลักษณะรูปแบบขนส่งและลักษณะการเดินทาง โดยทดสอบจากสมมติฐานงานวิจัยด้วยการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรต่าง ๆ ที่ได้กล่าวมาข้างต้น พบว่า พฤติกรรมการเดินทางไปทำงานของคนจนเมืองนั้นจะแตกต่างกันเมื่ออาชีพต่างกัน ที่ตั้งของชุมชนต่างกัน ที่ตั้งของแหล่งงานต่างกัน และการเข้าถึงของระบบขนส่งสาธารณะของชุมชนที่ต่างกัน โดยผลของความแตกต่างคือ รายละเอียดของค่าใช้จ่ายที่ใช้ในการเดินทางไปทำงานโดยชุมชนที่ตั้งอยู่ชานเมืองมีค่าใช้จ่ายด้านค่าเชื้อเพลิงมากที่สุดเพราะการเข้าถึงของระบบขนส่งสาธารณะมีน้อย และชุมชนที่อยู่เมืองชั้นกลางมีค่าใช้จ่ายด้านค่าโดยสารมากที่สุดเพราะมีแหล่งงานที่กระจายตัวไกลกว่าชุมชนอื่น ๆ และมีความหลากหลายของระบบขนส่งสาธารณะ เมื่อนำตัวเลขจากผลการวิจัยเปรียบเทียบกับค่าใช้จ่ายในการเดินทางโดยรวมทั้งประเทศ พบว่า ค่าใช้จ่ายในการเดินทางของคนจนเมืองสูงกว่าค่าใช้จ่ายในการเดินทางเฉลี่ยของประชาชนทั้งประเทศ โดยที่ชุมชนที่อยู่เมืองชั้นในมีค่าเฉลี่ยสูงกว่าร้อยละ 5 ชุมชนที่อยู่เมืองชั้นกลางมีค่าเฉลี่ยสูงกว่าร้อยละ 6 และชุมชนที่อยู่ชานเมืองมีค่าเฉลี่ยสูงกว่าร้อยละ 10