การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์วัฒนธรรมของเมืองเรณูนคร จังหวัดนครพนม

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาพัฒนาการภูมิทัศน์วัฒนธรรมของเมืองเรณูนครตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน (พ.ศ.2384-2554) 2) ศึกษาปรากฏการณ์การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์วัฒนธรรมของเมืองเรณูนครในแต่ละช่วงเวลา 3) วิเคราะห์สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์วัฒนธรรมของเมืองเรณูนคร จากการวิจัยพบว่า ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของเมืองเรณูนครมีพัฒนาการจากภูมิทัศน์วัฒนธรรมแบบชนบทกลายเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรมแบบกึ่งเมืองกึ่งชนบทและมีปรากฏการณ์การเปลี่ยนแปลงตามลำดับดังนี้ ช่วงที่ 1 (พ.ศ.2384-2500) คนได้ปรับตัวให้เข้าสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติและฤดูกาลด้วยการทำนาข้าวอาศัยน้ำฝนและสวนชนบทที่ผสมกลมกลืนกับป่าโปร่งและ ป่าบุ่งอยู่ล้อมรอบพื้นที่ดอนซึ่งเป็นหมู่บ้านที่มีสภาพเป็นเรือนผู้ไทเกาะกลุ่มอยู่ตาม ลานบ้าน มีวิถีชีวิตเรียบง่ายแบบชนบทยึดถือฮีตสิบสองคองสิบสี่จารีตประเพณีของชาวผู้ไทอย่างเคร่งครัดโดยมี พระธาตุเรณูเป็นศูนย์กลาง เกิดเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรมหมู่บ้านชาวนาผู้ไท ช่วงที่ 2 (พ.ศ.2501-2531) คนเริ่มเข้ามาจัดการสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติเพื่ออำนวยความสะดวกมากขึ้นจากการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและการพัฒนาเศรษฐกิจโดยภาครัฐ เกิดเป็นภูมิทัศน์ถนนที่มีบ้านครึ่งตึกครึ่งไม้และตลาดเรือนแถวเกาะตัวอยู่ย่านใจกลางชุมชนพื้นที่โดยรอบยังคงเป็นนาข้าวและสวนชนบทที่ผสมกับไร่พืชเศรษฐกิจ โดยวิถีชีวิตยังคงลักษณะความเป็นชนบทที่มีพื้นฐานมาจากวัฒนธรรมผู้ไทและสังคมของชาวนาในลักษณะของภูมิทัศน์วัฒนธรรมหมู่บ้านพัฒนา และช่วงที่ 3 (พ.ศ.2532-2554) คนเข้ามาจัดการสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติโดยอาศัยเทคโนโลยีสมัยใหม่และการปรับให้เข้าระบบเศรษฐกิจแบบ ทุนนิยมมากขึ้น พื้นที่ชุมชนมีการเปลี่ยนแปลงอย่างชัดเจนจากอาคารบ้านเรือนสมัยใหม่ วิถีชีวิตมีความเป็นเมืองมากขึ้นจากอาชีพการค้าและการบริการภายในชุมชน พื้นที่เกษตรกรรมที่อยู่โดยรอบมีรูปแบบการผลิตที่เข้มข้นขึ้นและเน้นเพื่อการค้า การดำรงชีวิตแบบดั้งเดิมของชาวผู้ไทที่มีความเป็นชนบทจึงพบเห็นได้น้อยลง แต่สังคมชาวผู้ไทเมืองเรณูนครยังคงมีพระธาตุเรณูเป็นศูนย์กลางสำคัญและยึดเหนี่ยวกันด้วยวัฒนธรรมประเพณีที่มีรากฐานมาจากฮีตสิบสองคองสิบสี่และวิถีชีวิตชาวนา เกิดเป็นภูมิทัศน์วัฒนธรรมแบบกึ่งเมืองกึ่งชนบทที่มีหน้าตาไม่แตกต่างจากเมืองอื่นทั่วไปใน ยุคปัจจุบันและอยู่ในภาวะเสี่ยงต่อการสูญเสียเอกลักษณ์ทางภูมิทัศน์วัฒนธรรมแบบชนบทของชาวผู้ไทไปอย่างสิ้นเชิง สาเหตุของการเปลี่ยนแปลงมีความเชื่อมโยงกับเหตุการณ์ภายนอกที่มากระทบต่อเมืองเรณูนครทำให้ ภูมิทัศน์วัฒนธรรมเกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างเป็นผลกระทบเกี่ยวเนื่องกันและยังเกิดการต่อเนื่องกันมาในแต่ละช่วงเวลา มีสาเหตุดังนี้ 1) นโยบายการวางแผนจากภาครัฐเพื่อเปลี่ยนบ้านเรณูให้เป็นเมืองในฐานะสุขาภิบาลตำบลและเทศบาลตำบลตามลำดับ 2) การปลูกฝังแนวความคิดการพัฒนาไปสู่ความทันสมัยให้กับชาวผู้ไทในช่วงการพัฒนาประเทศหลัง พ.ศ.2500 3) การพัฒนาและปรับปรุงเส้นทางคมนาคมขนส่งทางถนนทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 2031และถนนเชื่อมต่อภายในชุมชนเมืองเรณูนคร 4) การปรับตัวของชาวผู้ไทให้สอดคล้องกับกระแสการพัฒนาเศรษฐกิจแบบทุนนิยม 5) การเปลี่ยนแปลงของสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่อยู่รอบพื้นที่ชุมชนเมืองเรณูนคร 6) การยืมรูปแบบอาคารในชุมชนเมืองและนำวัสดุจากภายนอกท้องถิ่นเข้ามาใช้ในวิถีชีวิตของชาวผู้ไทเรณูนคร