ข้อเสนอแนะสำหรับการอนุรักษ์กุฎิหมู่ที่สร้างด้วยไม้ในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น

Abstract

ศึกษาข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับประวัติความเป็นมาในการสร้างกุฏิ พระธรรมวินัยที่เกี่ยวข้อง และทฤษฎีการอนุรักษ์ ประกอบกับการสำรวจภาคสนามโดยศึกษาสภาพปัจจุบันและปัญหา จากกรณีศึกษากุฏิหมู่ในวัดชนะสงคราม วัดราชสิทธาราม และวัดหงส์รัตนาราม จากการศึกษาพบว่ากุฏิหมู่ที่สร้างด้วยไม้มีลักษณะการวางผังเป็นแบบอาคารโอบล้อมรอบชาน ประกอบด้วยกุฏิที่พักของพระสงฆ์ กุฏิครัว หอฉัน หรืออาจมีหอพระไตรปิฎกรวมอยู่ในหมู่เดียวกัน ตัวกุฏิมีลักษณะเป็นอาคารยกพื้นใต้ถุนสูง มีพาไลด้านหน้า หลังคาทรงสูง มีกันสาดโดยรอบ ใช้ไม้เป็นองค์ประกอบเกือบทุกส่วน หลังคามุงกระเบื้องดินเผาหางมนชนิดไม่เคลือบสี หอฉันเป็นศาลาโปร่ง ปัญหาที่สำรวจพบ ได้แก่ การเสื่อมสภาพของวัสดุ ความเสียหายของของโครงสร้าง และการเปลี่ยนแปลงรูปแบบอาคาร ผลจากการเสื่อมสภาพของวัสดุทำให้โครงสร้างอาคารเกิดความเสียหาย เมื่อไม่สามารถใช้งานอาคารได้ต่อไปอาคารมักจะถูกรื้อทิ้ง และพบว่ามีการซ่อมแซมหรือการต่อเติมจนรูปแบบอาคารเปลี่ยนไปจากเดิมทำให้อาคารสูญเสียคุณค่า จากการวิเคราะห์สาเหตุของปัญหาประกอบด้วย ปัจจัยจากธรรมชาติ ได้แก่ การทรุดตัวของดิน สภาพภูมิอากาศ คุณสมบัติของวัสดุ และปัจจัยที่เกิดจากการกระทำของมนุษย์ ได้แก่ การใช้งานอาคารการซ่อมแซมหรือต่อเติมอาคารที่ไม่เหมาะสม ผลจากการศึกษาพบว่าควรส่งเสริมให้มี[การ]ศึกษาและอนุรักษ์กุฏิหมู่ที่สร้างด้วยไม้อย่างจริงจัง โดยมีข้อเสนอแนะสำหรับการอนุรักษ์ประกอบด้วย การซ่อมแซม การต่อเติม การสร้างอาคารทดแทน และการดูแลรักษาอาคาร แนวทางการซ่อมแซม ได้แก่ การเสริมความแข็งแรง และซ่อมแซมส่วนที่เสียหายโดยพยายามรักษาสภาพเดิมไว้ให้มากที่สุด แนวทางการต่อเติม ได้แก่ การปรับปรุงอาคารให้สามารถรองรับการใช้งาน โดยยอมให้มีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบได้บ้างแต่จะต้องคงไว้ซึ่งลักษณะสำคัญของอาคารโดยรวม แนวทางการสร้างอาคารทดแทน ได้แก่ การสร้างอาคารขึ้นใหม่เพื่อทดแทนอาคารเดิมที่ถูกรื้อทิ้งไปโดยมีรูปแบบที่สอดคล้องกับอาคารเดิม แนวทางการดูแลรักษาอาคาร ได้แก่ การส่งเสริมให้ขึ้นทะเบียนโบราณสถาน วิธีการดูแลรักษาอาคารในช่วงระยะเวลาต่างๆ และการให้ความรู้แก่เจ้าของอาคารเกี่ยวกับคุณค่าอาคารและแนวคิดการอนุรักษ์ เพื่อให้เจ้าของอาคารเห็นคุณค่าและความสำคัญของการอนุรักษ์