ความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลสำหรับบุคลากรสาธารณสุข ในโรงพยาบาลสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข

Abstract

ปัญหาการขาดแคลน และการกระจายกำลังคนด้านสาธารณสุข ที่ไม่เหมาะสมในส่วนภูมิภาค เป็นปัญหาที่เรื้อรังมานานในประเทศไทย การเพิ่มค่าตอบแทนกำลังคนด้านสาธารณสุขเป็นหนึ่งในมาตรการสำคัญ เพื่อดึงดูดกำลังคนด้านสาธารณสุขไว้ในระบบ ซึ่งค่าตอบแทนมีหลายประเภท และอัตราการจ่ายที่แตกต่างกันตามลักษณะของพื้นที่ ตามวิชาชีพ และตามปีที่ปฏิบัติงาน ที่ผ่านมายังไม่เคยมีการศึกษาเรื่องความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลสำหรับบุคลากรสาธารณสุขในโรงพยาบาล ในสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุขมาก่อน การศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์ความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลสำหรับบุคลากรสาธารณสุข ในโรงพยาบาลสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข 75 จังหวัด (ไม่รวมกรุงเทพมหานคร) ในช่วงปีงบประมาณ 2551-2555 รวมทั้งวิเคราะห์หาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับค่าใช้จ่ายแพทย์และพยาบาลวิชาชีพ ที่ปฏิบัติงานในโรงพยาบาลสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข ปีงบประมาณ 2554 ใน 8 จังหวัด วิธีการศึกษา การศึกษานี้แบ่งเป็นสองส่วน ส่วนแรกเป็นการศึกษาความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคล ใช้ข้อมูลค่าใช้จ่ายแยกประเภทของโรงพยาบาลในสังกัดสำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุขใน 75 จังหวัด มาวิเคราะห์ความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลแนวราบและแนวดิ่งในระดับจังหวัดโดยใช้ดัชนี Gini Coefficient และ Concentration index ในส่วนที่สองเป็นการศึกษาปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับค่าใช้จ่ายแพทย์และพยาบาลวิชาชีพ โดยใช้ข้อมูลค่าใช้จ่ายด้านบุคคลของแพทย์และพยาบาลรายบุคคลที่เก็บจากโรงพยาบาลใน 8 จังหวัด มาวิเคราะห์หาความสัมพันธ์กับปัจจัยต่าง ๆ ด้วยวิธีการวิเคราะห์การถดถอยเชิงพหุคูณ ผลการศึกษาพบว่า ในภาพรวมสัดส่วนค่าใช้จ่ายด้านบุคคลต่อค่าใช้จ่ายรวมของโรงพยาบาล(ไม่รวมงบลงทุน) เพิ่มขึ้นจากปี 2551 ถึงปี 2555 โดยสัดส่วนเงินเดือน ค่าจ้าง ต่อค่าใช้จ่ายด้านบุคคล มีแนวโน้มลดลง และแนวโน้มสัดส่วนจากแหล่งเงินงบประมาณน้อยลงในขณะที่จากแหล่งเงินบำรุงแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น ในการวิเคราะห์ความเป็นธรรมในการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลต่อประชากรในระดับจังหวัด พบว่าค่าใช้จ่ายจากแหล่งเงินงบประมาณมีความเป็นธรรมในแนวราบน้อยกว่าจากเงินบำรุง และมีแนวโน้มแย่ลง ในขณะที่ค่าใช้จ่ายจากแหล่งเงินบำรุงมีแนวโน้มดีขึ้น อย่างไรก็ตาม การวิเคราะห์ความเป็นธรรมแนวดิ่ง พบว่ารายจ่ายด้านบุคลากรสาธารณสุขมีการกระจายค่าใช้จ่ายด้านบุคคลให้กับจังหวัดที่มีรายได้เฉลี่ยต่ำมากกว่าจังหวัดที่มีรายได้เฉลี่ยสูง ในส่วนค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อเดือนของแพทย์และพยาบาลพบว่า มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ระหว่าง อายุ อายุราชการ ลักษณะงานหรือความเชี่ยวชาญเฉพาะด้าน และประเภทโรงพยาบาล โดยในกลุ่มแพทย์ ปัจจัยการทำเวชปฏิบัติส่วนตัวเป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่สำคัญ ผลการศึกษาที่ได้สามารถนำไปพัฒนาเป็นข้อเสนอแนะสำหรับกระทรวงสาธารณสุข ในการพัฒนานโยบายด้านบุคลากรสาธารณสุขโดยเฉพาะเรื่องค่าตอบแทนต่อไป