การศึกษาการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ของบางชันช่วงปี พ.ศ. 2491 ถึงปัจจุบัน

Abstract

การเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นพลวัต (Dynamic) ตามธรรมชาติ ความพยายามในการเรียนรู้ และศึกษาการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์นั้นมีหลายวิธี แต่วิธีที่วิทยานิพนธ์ฉบับนี้เลือกใช้คือ การทำแผนที่เชิงประวัติศาสตร์ (Historical mapping) ร่วมกับการใช้แผนภูมิลำดับเวลาหรือเส้นแนวเวลา (Timeline) ทั้งนี้ การศึกษาวิธีนี้จะเน้นที่การบ่งชี้หรือจำแนกลักษณะ (Characterization) ทางกายภาพของสภาพแวดล้อม ทั้งที่เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น (Anthropogenic environment) คือพื้นที่เมืองหรือพื้นที่ปลูกสร้าง (Urban or built-up area) ที่มีการเติบโตหรือมีการกลายเป็นเมือง ขยายไปในพื้นที่ชนบท (Rural) และที่เป็นธรรมชาติ (Natural environment) โดยเฉพาะในบริเวณพื้นที่รอยต่อเมืองกับชนบท (Urban-rural interface) โดยพื้นที่บางชันอันเป็นพื้นที่ประเภทดังกล่าวซึ่งกำลังเผชิญกับกระแสของการเปลี่ยนแปลง อันเนื่องมาจากปัจจัยต่างๆ ที่มาพร้อมกับกระบวนการกลายเป็นเมืองเป็นพื้นที่ศึกษา จากการศึกษา รวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูลพบว่าการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ของพื้นที่ศึกษานั้นสามารถสังเกต และวัดค่าได้จากข้อบ่งชี้การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญคือ (1) พื้นที่เมืองหรือพื้นที่ปลูกสร้าง (2) พื้นที่เกษตรกรรม โดยเฉพาะการทำนา และ (3) พื้นที่ว่างรอการพัฒนา ทั้งนี้ข้อบ่งชี้ที่กล่าวมาสามารถวัดค่าในเชิงปริมาณ (Quantitative) จากแผนที่เชิงประวัติศาสตร์ที่ทำขึ้น และเมื่อศึกษาความสัมพันธ์ของการเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ร่วมกับแผนภูมิลำดับเวลาทำให้สามารถสรุปได้ว่า การเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ของพื้นที่ศึกษานั้นมีสิ่งที่เป็นปัจจัยสำคัญได้แก่ (1) การปรับปรุงการคมนาคมของส่งทางถนนระหว่างศูนย์กลางเมืองและชานเมือง โดยเฉพาะเส้นทางคมนาคมขนาดใหญ่และสำคัญ (2) การเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากรในพื้นที่ศึกษา โดยเฉพาะที่เกิดจากการโยกย้ายจากภายนอกพื้นที่ตามการปรับปรุงการคมนาคมขนส่งดังกล่าว (3) การเปลี่ยนแผลงของสิ่งปกคลุมพื้นดินที่เกิดจากการเพิ่มขึ้นของจำนวนที่พักอาศัย และการลงทุนในธุรกิจบ้านจัดสรรจำนวนมาก และ (4) ปัจจัยอื่นๆ ที่อาจจะมีส่วนในการทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ในพื้นที่ศึกษา เช่น การเปลี่ยนแปลงของราคาที่ดินและแรงจูงใจในการขายที่ดิน แผน นโยบาย และกฎหมายที่ออกโดยภาครัฐ โดยเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับการใช้ประโยชน์ที่ดินและการผังเมือง รวมถึงการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และสภาพแวดล้อมทางกายภาพอื่นๆ ถึงแม้ว่าการศึกษานี้จะไม่สามารถหยุดยั้งการขยายตัวของเมือง หรือกระบวนการกลายเมืองในพื้นที่ศึกษาได้ แต่สิ่งสำคัญที่เป็นเป้าหมายของการศึกษานี้คือ การสร้างความตระหนักถึงความสำคัญของการคงอยู่ของพื้นที่บางชัน หรือพื้นที่รอยต่อเมืองกับชนบทอื่นๆ รวมถึงการมุ่งสร้างคำถามเพื่อต่อยอดทางความคิด และการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับปัจจัยของการเปลี่ยนแปลงของภูมิทัศน์ ดังที่กล่าวมาในรายละเอียดเชิงลึกต่อไป