ความหลากชนิดและความชุกชุมของมดในพื้นที่ที่ใช้ประโยชน์โดยมนุษย์ในอำเภอเวียงสา จังหวัดน่าน

Abstract

งานวิจัยในครั้งนี้ทำการศึกษาในเขตอำเภอเวียงสา จังหวัดน่าน ตั้งแต่เดือนมกราคม 2558 ถึงเดือนมกราคม 2559 ในพื้นที่ที่มีการใช้ประโยชน์จากมนุษย์ 3 ประเภท ได้แก่ ป่าชุมชน (CF), สวนป่าสัก (TP) และพื้นที่เกษตรแบบผสมผสาน (IF) วัตถุประสงค์ของงานวิจัยนี้ต้องการที่จะเปรียบเทียบความหลากหลายและความชุกชุมของมดในพื้นที่ที่มีการใช้ประโยชน์โดยมนุษย์และเพื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างปัจจัยสิ่งแวดล้อมบางประการต่อความชุกชุมของมด 3 ชนิด ได้แก่ มดน้ำผึ้ง Anoplolepis gracilipes มดแดง Oecophylla smaragdina และมดละเอียดท้องดำ Trichomyrmex destructor ทำการเก็บตัวอย่างมดทุก ๆ 2 เดือนโดยใช้วิธีเก็บตัวอย่าง 4 วิธี ได้แก่ การเก็บด้วยมือแบบกำหนดเวลา การใช้กับดักน้ำหวานผสมโปรตีน การใช้กับดักหลุม และ การร่อนดิน ผลการศึกษาพบมดจำนวนหกวงศ์ย่อย ได้แก่ วงศ์ย่อย Dolichoderinae วงศ์ย่อย Dorylinae วงศ์ย่อย Formicinae วงศ์ย่อย Myrmicinae วงศ์ย่อย Ponerinae และ วงศ์ย่อย Pseudomyrmecinae ซึ่งพบมดทั้งสิ้นจำนวน 40 สกุล 70 ชนิด (69 ชนิด และ 1 สัณฐานวิทยา) โดยที่มดชนิด Paratopula macta ได้ถูกค้นพบเป็นครั้งแรกในภาคเหนือของประเทศไทย ค่าเฉลี่ยของดัชนีความหลากหลายทางชนิดมด (Shannon – Wiener’s diversity index (H')) มีค่าเท่ากับ 1.05, 0.90 และ 0.77 ในพื้นที่ IF CF และ TP ตามลำดับ ในขณะที่ค่าเฉลี่ยของดัชนีความสม่ำเสมอของชนิดมด (Pielou's evenness index (J')) มีค่า 0.31, 0.28 และ 0.26 ตามลำดับ อย่างไรก็ตามแม้ว่าจะไม่พบความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญในการเปรียบเทียบดัชนี H' และ J' ของมดระหว่างพื้นที่ศึกษาทั้ง 3 แห่ง (Mann-Whitney U test, p<0.05) แต่ค่าเฉลี่ยของดัชนี H' และดัชนี J' ที่มีค่าสูงในพื้นที่ IF นั้น แสดงเห็นว่าในพื้นที่นี้มีความเหมาะสมต่อการดำรงชีวิตของมดหลายชนิด ซึ่งอาจเกิดจากมีแหล่งอาศัยย่อยหลายแหล่ง ในส่วนของค่าดัชนีความเหมือนระหว่าง IF/TP นั้น มีค่าสูงที่สุดอยู่ที่ 0.70 ในขณะที่ดัชนีความเหมือนระหว่าง CF/TP และ CF/TF มีค่าเท่ากับ 0.61 และ 0.57 ตามลำดับ ซึ่งอาจเป็นเพราะว่าทั้งพื้นที่ IF และ TP เป็นพื้นที่ที่ถูกใช้ประโยชน์ในเชิงเกษตรกรรมเหมือนกัน ค่าเฉลี่ยของดัชนี H' และดัชนี J' เมื่อเปรียบเทียบระหว่างฤดูกาลในแต่ละพื้นที่ศึกษา พบว่ามีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญระหว่างฤดูแล้งและฤดูฝนในพื้นที่ IF (Mann-Whitney U test, p<0.05) อย่างไรก็ตามค่าดัชนีความเหมือนของฤดูแล้งและฤดูฝนมีค่าสูงสุดในพื้นที่ IF ซึ่งมีค่าเท่ากับ 0.79 และมีค่าเท่ากับ 0.75 และ 0.69 ในพื้นที่ CF และ TP ตามลำดับ ความคล้ายคลึงกันของชนิดมดที่พบในฤดูแล้งและฤดูฝนในพื้นที่ TP และ IF น่าจะเป็นผลที่เกิดจากการจัดการสภาพแวดล้อมและกิจกรรมของมนุษย์ที่คล้ายกันในทั้งสองพื้นที่ ในขณะที่พื้นที่ CF มีการรักษาสภาพของป่าไว้อย่างสมบูรณ์ทำให้สามารถรักษาชนิดของมดที่อาศัยในบริเวณนั้นไว้ได้ สำหรับปัจจัยสิ่งแวดล้อมบางประการที่มีต่อความชุกชุมของมดพบว่าความชื้นของดินและอุณหภูมิของดินมีความสัมพันธ์กับความชุกชุมของ A. gracilipes (Speaman’ correlation p<0.05) ในขณะที่อุณหภูมิอากาศ อุณหภูมิของดินและเปอร์เซนต์การปกคุมของพืชคลุมดินมีความสัมพันธ์ต่อความชุกชุมของ O. smaragdina (Spearman’ correlation p<0.05) และในส่วนสุดท้ายนั้น อุณหภูมิอากาศ ความชื้นของดิน อุณหภูมิผิวดินและอุณหภูมิของดินมีความสัมพันธ์กับความชุกชุมของ T. destructor อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (Spearman’ correlation p<0.05)