พหุลักษณ์ของสำนึกทางชาติพันธุ์ : ม้งภูสวยกับการจัดระเบียบทางเศรษฐกิจและการเมือง

Abstract

การศึกษาครั้งนี้ได้เลือกศึกษาที่หมู่บ้านม้งน้ำเงินหนึ่งหมู่บ้าน ในอุทยานแห่งชาติแห่งหนึ่งในจังหวัดเชียงใหม่ โดยทำการวิจัยภาคสนามในหมู่บ้านเป็นระยะเวลา 1 ปี ซึ่งเป็นการใช้ชีวิตร่วมกับชาวบ้านในหมู่บ้าน และใช้วิธีการวิจัยเก็บข้อมูลจากเอกสารชั้นต้น เอกสารชั้นรอง การสัมภาษณ์อย่างเจาะลึก และการสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม (Participant Observation) ผลการวิจัยพบว่าหมู่บ้านภูสวยมีความแตกต่างและหลากหลายทางศาสนาเศรษฐกิจ และชาติพันธุ์ คือ มีชาวม้งเป็นชนกลุ่มใหญ่ในหมู่บ้าน นอกจากนี้เป็นชาวจีนฮ่อ คนไทย/คนเมือง ชาวกะเหรี่ยง และคนต่างด้าวอาศัยอยู่ด้วย และมีศาสนาพุทธผี คริสต์ อิสลาม ที่นับถือแตกต่างกันไปทั้งภายในและระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์ ความแตกต่างดังกล่าวมิได้มีความหมายมากเมื่อถูกแทนที่ด้วยระบบความสัมพันธ์ต่อกันทางเศรษฐกิจพืชพาณิชย์ การค้า การปกครอง และความทันสมัยและอิทธิพลของการท่องเที่ยวในบริบทของสังคมไทยที่มีอยู่ในหมู่บ้าน ดังนั้น กลุ่มชาติพันธุ์ต่างๆจึงสามารถอยู่ร่วมกันเป็นพหุสังคมได้โดยไม่มีข้อขัดแย้งกันมากนัก ชาวม้งมีการปรับใช้สัญลักษณ์ดั้งเดิมและรับเอาสัญลักษณ์ทางวัฒนธรรมใหม่เช่นการใช้ระบบการปกครองสมัยใหม่เป็นกลไกสร้างกระบวนการในการพยายามรักษาอำนาจและผลประโยชน์ให้คงอยู่ในกลุ่มชาติพันธุ์ของตน ไม่ว่าจะเป็นการตระหนักรับรู้ในอำนาจของคนเมืองที่แสดงผ่านการทำพิธีกรรมการทรงของคนเมืองในหมู่บ้านหรือการปรับใช้พิธีกรรมของตนเพื่อลดความวิตกกังวลทางจิตใจ เมื่อได้รับผลกระทบจากเศรษฐกิจทุนนิยมหรือการกระทำของอำนาจรัฐ รวมทั้งมีการปรับใช้พิธีกรรมเพื่อแสดงศักยภาพในการเข้าถึงทรัพยากรทางเศรษฐกิจสังคมและการปกครองของไทยได้ในระดับหนึ่ง จนมีฐานะความเป็นอยู่ที่มั่นคง การใช้พิธีกรรมและองค์กรทางสังคมเป็นองค์กรทางการเมืองที่ไม่เป็นทางการ ทำให้สามารถเข้าไปมีอำนาจในการบริหารการปกครองหมู่บ้านได้ และมีการปรับปรุงกฎเกณฑ์การปกครองบางอย่างเพื่อให้เกิดการยอมรับและปฏิบัติตามในทุกกลุ่มชาติพันธุ์ สาเหตุดังกล่าวทำให้ชาวม้งมีการปรับใช้สัญลักษณ์ของสำนึกทางชาติพันธุ์เป็นสามลักษณะ คือ เกิดการรวมสำนึกของความเป็นม้งภายในกลุ่มชาติพันธุ์เดียวกันเกิดสำนึกในสัญชาติหรือความเป็นพลเมืองไทยจากนโยบายของรัฐและอ้างอิงถึงถิ่นกำเนิดในภาคเหนือหรือลักษณะทางกายภาพแทนที่สำนึกความเป็นม้ง เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาอคติทางชาติพันธุ์เมื่อต้องอยู่เพียงลำพังกับกลุ่มชาติพันธุ์อื่น การปรับใช้สัญลักษณ์ของสำนึกทางชาติพันธุ์ดังกล่าวของชาวม้งเป็นไปเพื่อการปกป้องผลประโยชน์และอำนาจที่มีอยู่ภายในกลุ่มชาติพันธุ์เมื่อได้รับผลกระทบจากการกระทำหรือนโยบายของรัฐในอีกด้านหนึ่ง