การวิเคราะห์พัฒนาการของคุณลักษณะความเป็นพลเมืองดี ในประวัติศาสตร์การศึกษาภาคบังคับของไทย

Abstract

ผลการวิจัยสรุปได้ว่า คุณลักษณะความเป็นพลเมืองดีในประวัติศาสตร์การศึกษาภาคบังคับของไทยมีพัฒนาการที่แตกต่างกันไปตามการเปลี่ยนแปลงของเศรษฐกิจ สังคม การเมือง การปกครอง ตลอดจนการบริหารการปกครองของรัฐบาลในแต่ละช่วงเวลา ซึ่งส่งผลต่อบทบัญญัติในกฎหมายการศึกษา นโยบายการศึกษา โครงการศึกษา แผนการศึกษาและหลักสูตรของการศึกษาภาคบังคับ คุณลักษณะของความเป็นพลเมืองดีในช่วง พ.ศ. 2435-2453 เป็นระยะเวลาเริ่มต้นของการศึกษาบังคับ เน้นความรู้ความสามารถของพลเมืองดีหรือราษฎรอันควรเพื่อเข้ารับราชการโดยกำหนดคุณลักษณะของความเป็นพลเมืองดีในโครงการศึกษาและหลักสูตรการศึกษาฉบับต่าง ๆ ว่าให้เป็นผู้ประพฤติดีอยู่ในสุจริตธรรม โดยให้ศึกษาวิชาธรรมารีและจรรยา ให้ปฏิบัติตามกฎหมาย มีความรักและภาคภูมิใจในชาติและมีความจงรักภักดีต่อพระมหากษัตริย์ สำหรับในช่วง พ.ศ. 2454-2474 ได้ตราพระราชบัญญัติประถมศึกษาขึ้น และใช้การศึกษาภาคบังคับเป็นเครื่องมือในการกล่อมเกล่าให้มีคุณลักษณะของความเป็นพลเมืองดีคือเป็นคนดี มีความรับผิดชอบ ประกอบอาชีพสุจริต มีความภูมิใจและธำรงความเป็นไทย รักชาติและเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม ในช่วง พ.ศ. 2475-2490 จุดมุ่งหมายของการศึกษาภาคบังคับจะเน้นการเตรียมพลเมืองภายใต้การปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข และการใช้แผนการศึกษาชาติ พุทธศักราช 2495 และแผนการศึกษาชาติ พุทธศักราช 2479 ทั้งนี้โดยมีเป้าหมายว่ายุวชนจะต้องเป็นผู้ชูชาติและมีจิตใจรักชาติ คือให้เป็นผู้ประพฤติตนในทางที่ถูกต้อง ประกอบอาชีพสุจริตปฏิบัติตนตามกฎหมาย เข้าใจการปกครองระบอบประชาธิปไตย และเห็นแก่ประโยชน์ส่วนรวม โดยให้ศึกษาวิชาหน้าที่พลเมืองและศีลธรรม ช่วง พ.ศ. 2491-2515 มีการขยายตัวของสงครามอุดมการณ์ทางการเมืองระหว่างอุดมการณ์ประชาธิปไตยและอุดมการณ์สังคมนิยมคอมมิวนิสต์ โดยรัฐได้ประกาศใช้แผนการศึกษาชาติ พ.ศ. 2494 แผนการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2503 โดยเน้นคุณลักษณะของความเป็นพลเมืองดีที่เด่นชัด 3 ลักษณะ คือ การรู้จักหน้าที่ของการเมืองและสังคมของประชาชน การมีจิตใจเป็นประชาธิปไตยและการมีความรู้สำหรับการประกอบอาชีพ ช่วง พ.ศ. 2516-2520 บริบทางเศรษฐกิจและการเมืองไทยก่อให้เกิดการปฏิรูปการศึกษาไทย และประกาศใช้แผนการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2520 จนกระทั่งได้มีการประกาศใช้หลักสูตรประถมศึกษา พ.ศ. 2521 ในเวลาต่อมา ซึ่งได้ระบุคุณลักษณะของความเป็นพลเมืองดี ดังนี้คือ มีความซื่อสัตย์ มีวินัย เป็นผู้มีวัฒนธรรม และปฏิบัติตามประเพณีนิยม มีความจงรักภักดีต่อชาติศาสนาและพระมหากษัตริย์